Euskaldunak erdal komikietan (X): Subh al-baskunsiyya

Nor zen Subh al-baskunsiyya?

Kordobako kalifato boteretsuen zegoen garaian, duela ia hamaika mende, Al-Andalus-etik espedizio militarrak,  edo azeifak,  antolatzen ziren penintsula iparraldeko erreinuen kontra. Halako azeifa batean, orduko Kordobako kalifak, Al-Hakim II.ak, geroago Nafarroa deituko zen  lurraldea suntsitu eta makina bat esklabo hartu zituen. Gatibu horien artean bazen hamar bat urteko neskato bat, aparteko istorio bat biziko zuena. Subh.

 

Aurora iturri kristauetan, edo Subh al-baskunsiyya iturri arabiarren arabera, ez zen esklabu bat gehiago izan. Subh,  kalifaren harenean hazi zen. Nafarroan jaiotako emakumea, kalifaren kuttuna bihurtu zen eta ondorengoaren ama. Denboraren joanean Al-Andalus-eko emakumerik boteretsuena izatera iritsi zen.

Subhek kalifatoaren jarraipena ziurtatu zuen Al-Hakimen bi seme erdituz: Abd-el-Rahman (962) eta Hixam (965). Lehena goiz hil zenean, bigarrena Kalifa izendatu zuten hamaika urte besterik ez zituenean.

Al-Mansur versus Subh al baskunsiyya

Subh alarguna eta hamaika urteko Kalifaren ama izanik estrategia ezberdinak abian jarri zituen bera eta bere semea Al-Andalusen buruzagitzan mantentzeko. Horretarako Al-Mansur izeneko funtzionario gazte batez baliatu nahi izan zuen Kordobako aristokrazia handizaleari aurre egiteko. Baina Al-Mansur-ek boterea bereganatuz joan zen eta  sekulako pultsu politiko bat  gertatu zen Subth eta Al-Mansur-en artean, X. azken urteetan.

La bibliomule de Cordove, komikia

Aipatu ditugun osagai historikoak erabiliz, Wilfrid Lupano gidoigileak X. mendeko Al-andalusean kokatu duen istorio bat asmatu du: Tarif eta Lubna liburuzainek  400000 liburu inguru zituen Kordobako liburutegi famatuko liburu esanguratsu batzuk salbatu nahi dituzte mando egoskor bat erabiliz. Al-Mansur boterera igo zen momentuan erre behar zirela liburuok erabaki zuen, ulema malikarren gomendioz, hots orduko agintari erlijiosoen gomendioz, batez ere ortodoxia islamiarra zalantzan jartzen zutenak. Gai honen inguruan Leonard Chemineauk 256!!! orri marraztu ditu.

Subthek oso bigarren mailako papera komikian

Baina Subthek mereziko lukeen protagonismoa ez du istorioan eta oso bigarren mailako pertsonaia bihurtu du Lupanok. Ez zen hori horrela izan, berriz, benetako historian. Badakigu bere agintaldiaren azken fasean. Hixam-en Kalifaren ama bezala, Al-Andalusen botere politikoa bere eskuetan izan zuela.

Komikia modu atseginean irakurtzen da, hala ere, liburuaren erditik aurrera, ideia urritasunengatik akaso edo duen luzeragatik, interesak pixka bat behera egiten du.

Euskaldunak erdal komikietan (IX): Beltz-tratulari euskaldunak

2015ean Dupuis argitaletxeak Les esclaves oubliés de Tromelin komikia argitaratu zuen. 1760ko uztailaren 31an esklabo malgaxeak garraiatzen zituen Ekialdeko Indietako Frantses Konpainiako ontzi batek Ozeano Barean galdutako uharte txiki baten arrezifea jo eta hondoratu egin zen. Uharte txikian hainbat esklabo eta tripulazioko kideak bizirik atera ziren. Hala ere irla txikian bizirik irautea ez zen gauza erraza izan. Bi sozietate txiki eratu ziren, esklabu beltzena, alde batetik, eta eskifaia zuriena, bestetik. Hondoratutako barkuaren hondarrak erabiliz, ontzi berri bat eraikitzea lortu zuten esklaboen laguntzarekin. Baina ontziratzeko eguna heldu zenean zuriak salbu jarri eta esklaboak uhartean geratu ziren.

© Sylvain Savoia

Hori eta gehiago da Sylvain Savoia komikigileak liburuan azaltzen duena.

Tripulazioaren gehiengoa euskalduna

Orain berriki jakin dugu (Iñaki Egañaren Mil nuevas noticias insólitas del País de los vascos liburua irakurtzerakoan) Ozeano Barean galdu zen 800 tonako ontzia, L’Utile, Baionan eraiki zutela 1758 eta 1759 bitartean. Ez hori bakarrik, liburuaren arabera, eskifaiaren gehiengoa euskalduna zen. Baionarrak gehienak, baina baita Bilbo, Lekeitio, Ezpeleta edo Angelukoak.

© Sylvain Saboya

Esklabotzaren historiaren parte txiki bat baino ez den istorio triste eta krudela dugu hau. Eta, horra hor, euskaldunak ere (batzuk behintzat), negozio zital honetan parte hartu zutela.

Hala ere, kasu honetan, ardura nagusia kapitainarena izan zela dirudi, Jean de Lafargue baionarrarena. Ontziak esklabuen garraioa debekaturik zuen arren, ezkutuan 120 esklabu inguru sartu zituen ontziaren sotoetan, Isla Rodrigues uhartean saltzeko asmoarekin. Ezkutukoa zen garraioa eta ezkutukoa, eta arriskutsua, aukeratutako bidea. Hortik etorri zen ontziaren hondoratzea.

Euskaldunak erdal komikietan (VII): Ravel ziburutarrak badu bere komiki biografikoa

Karol Beffa eta Guillaume Metayeren gidoiarekin, Aleksi Cavaillezen marrazkiarekin, Delcourt etxeak kaleratu zuen abuztuan musikari lapurtarraren komiki biografikoa.

Gidoiaren haria 1936 urtean du hasiera, Ravelek bere lagun mina den Roland-Manuel dizipuloari bere bizitza kontatzen dionean eta, era berean, bere musika lan ospetsuenak konposatzen dituen bitartean.

 

Euskaldunak erdal komikietan ( eta VI) : euskaldun bat Boerren artean

Bigarren Boerren gerra garaian (1899-1902) girotuta dago Glenat argitaletxeak abuztu honetan kaleratu berri duen komikia. Les aventuriers du Transvaal seriearen lehen alea da L’or de Kruger izeneko liburua. Jarraitu aurretik azal dezagun Boerrak Hegoafrikako lurrak okupatu zituzten  herbeheretar jatorriko kolonoak izan zirela. Britaniarrek  kostaldeko kolonietan estutu zituztenean, tokiz aldatu eta Hegoafrikako barnealdean estatu propioak sortu zituzten XIX. mendean. Hala ere, Britaniar Inperioaren gosea aseezina zen eta Boerren errepublika berrien aurkako gatazka eta gerrak aurrerantzean ere ez zuten etenik izan.

Jean-Claude Bartollek idatzi duen gidoiaren buru Pit eta Ortzi  izeneko pertsonaiak agertzen dira. Estatubatuarra lehenengoa eta euskalduna bigarrena. Euskaldun bat 1900ko hegoafrikan aurkitzea zaila dirudi, baina euskalduna izateaz aparte, aldamenean far westeko zalditeriako kide ohi bat abentura-lagun izateak are eta gehiago zailagotzen du komikiaren sinesgarritasuna. Baina 1900eko Hegoafrikan dabilen euskalduna, far westeko zalditeriko kide ohi bat abentura lagun duena eta, horrez gainera, anarkista dena… eta Ortzi bezalako izen ezohiko bat duena, zinez, askoz ere sinesgaitzagoa egiten digu liburua. Seguruenik garai hartako euskaldun anarkista bakarra izan eta Hegoafrikara joan beharra ere! Txapel xume baten ordez 70. hamarkadako rock izar baten kizkur adats  luzeeekin marraztu du Ortzi Bernard Köllé marrazkilariak. Sinesgarritasun aukerak ez dira  gehiegi handitu.

Eta inor aspertu aurretik gaiaren harira azken puntua. Pit eta Ortzi bikote bitxiaren istorioaren hasi-hasieran britaniar gazte bat heriotzatik salbatu dute. Nor eta Winston Churchill!

Baina ze demontre… Comanche edo Blueberry bezalako klasikoen eragin nabarmena duen fikzio istorio honek ez du gehiegizko sinesgarritasunaren beharrik. Eta komiki klasikoen klabeetan ondo funtzionatzen duen  L’or de Krugerren heroiak  heroiak dira, eta far westeko paisaia tipikoa ordezkatuz Afrikako sabana luze eta zabala hedatzen da binetetan alderik alde.

 

 

 

 

Euskaldunak erdal komikietan (V): Jean Etcheverry

“Euskaldunak erdal komikietan” sekzioa alde batera lagata izan dugu azken hilabeteetan. Gaur bostgarren sarrera egitera animatu gara Émile Bravok 2003an argitaratu zuen Jules serieko album baten harira. Ponent Monen gaztelerazko edizioaren ale bat da esku artean duguna eta istorioa “Casi enterrados” du izena. Jules eta bere lagunek espeleologia irteera bat egin dute eta, derrigorrez komiki abentura on batek eskatzen duen bezala, lur azpiko labirintoetan galdu egiten dira. Ibiliaren ibiliaz lur azpiko galerietan, hara! nor aurkituko dute. Jean Etcheverry izeneko paleontologo afizionatua, bera ere aspaldian galdu eta noraezean lur azpian denbora luzez ibili dena.

Berriz ere, euskal komiki pertsonaien ezaugarri tipikoak errepikatu egiten dira: akzio gizonak, orain arte gizonak izan baitira guztiak, nahiko basatiak, baina kasu honetan karikatura muturrera darama Bravok saguzarrak airean harrapatu eta jaten dituen Nearthental itxurako pertsonaia marrazten duenean. Hori bai, pertsonaia azkenean atsegina ere bada. Beraz komikietako euskaldunen irudikapena, klixe eta topikoen artean kulunkatzen da oraindik ere.

Kataluniar jatorriko familia baten semea da Émile Bravo komikigilea, 1964 urtean jaio zen, Parisen.

Irudiak © Ponent Mon eta Émile Bravo

Euskaldunak erdal komikietan (III): Carlos

Gure denbora-pasa honekin jarraituz, 80. hamarkadako Italiara goaz. Ulli Lust egile austriarrak Italian zehar egin zuen bidaia kontatzen du bere “Heute ist der letzte Tag vom Rest deines Lebens” nobela grafikoan (Avant Berlang etxeak Berlinen 2009an argitaratua). Gazteleraz “Hoy es el último día del resto de tu vida” izenpean La Cupulak argitaratu zuen 2011an. Bidaia arrunta baino “bidaia iniziatikoa”  izango zen 17 urterekin Ulli gazteak egin zuena. Punka gorenean zegoen garaietan, austriar neska pare batek,  Ulli eta Edik, dena alde batera uste utzi eta  Italiarako bidea hartuko zuten. Nortasun agiri barik, ekipaia barik, Austria eta Italia arteko mugako mendietatik ezkutuan zeharkatu ondoren, Italiako iparretik hegoraino, Alpeetatik Siziliaraino,  penintsula osoa gurutzatuko dute. Bidaia ederra izango zen askotan, baina baita garratza eta traumatikoa beste batzuetan. Nobela hau idazteak, akaso, alde terapeutikorik izan du egilearentzat.

Erraz irakurtzen den 450tik gora orrialde dituen liburu honetatik mota askotako pertsonaiak dabiltza gora eta behera, turistak, etorkinak, poliziak, mafiosoak, artistak, yonkiak… eta azken hauen artean, bineta pare batez, euskaldun bat ere agertzen zaigu, Carlos. Espainiako plazaren eskaileretan egonean eguna igarotzen duen lagun berria. Ulli Lustek liburua idazteko bere oroitzapenen ganbarara jo behar izan du derrigorrez, ez bazituen apunteak bidaian zehar hartu, eta gogoan duen Carlosen esaldi bakarra gure bidaietan arras tipikoa izaten den “I am vasco” bat da.

Hala ere, pertsonai honek betetzen duen rola, yonkia, ez da horren tipikoa fikziozko pertsonai euskaldunen imaginarioan.  Imaginarioan ez, baina bai errealitean. 80. hamarkadan heroinaren besoetara amildutako Carlos bezalako euskal gazteak ez ziran bat ez bi izan.