Uztailak 29 honetan Txema Larrea joan zeneko hirugarren urteurrena beteko da. Txema Larrea, Basauriko Lapatza auzoko semea, pentsalari zorrotza eta sailkaezina izan zen. Arpoilari fina letren itsaso zabalean. Jakintsua bezain eskuzabala, intelektual-diboaren prototipotik urrun zegoena, idazle bikaina eta irakurle arretatsua. Komikiak, tebeoak, fanzineak eta antzeko “sasi-literaturak” ere oso gustukoak zituen.
Txema Larrea 1995eko Ostiela aldizkariko bigarren zenbakiko argazki batean, Patziku Perurenak Larrearen “Eukaldungoa erroizturik” liburuari eskainitako bigarren artikulua ilustratu zuena.
Komiki-bilduma
Txemaren komiki-bildumaren parte bat gure eskuetara heldu zen urte hasieran (eskerrik asko Adur). Beste batzuen artean honako ale bitxiak dira heldu zaizkigunak: Euskadi Sioux fanzinaren ale bat; TXT, Argiaren komiki gehigarriaren hainbat ale; Napartheid fanxine batzuk; Ipurbeltz, Xabiroi, Habeko Mik… Ostiela aldizkari satirikoaren lehendabiziko zenbaki biak; Emedy komikigile lapurtarrak eskuz egindako komiki-koaderno bitxi bat…
Euskal komikiaren historia osatzeko bidean pieza berri eta baliotsuak izango dira hauek, eta oraingoan ere, Txemaren ekarpena eta laguntza funtsezkoak izan dira, aurretik hainbatetan izan zen bezala. Esker mila, Txema!
Guillerge 1971 urtean jaio zen. Animazio, ilustrazio eta komikigintzan egin du bere ibilbidea, baina gure artean, batez ere, Xabiroi aldizkarian egindako lanagatik da ezaguna. Dani Fanoren gidoia zuen Kortsarioen ostatuakaleratu zuen 2015. urtean.
Bere ibilbide artistiko zehatzago ezagutu nahi duenak, komikipediara joatea besterik ez du. Bestalde, Igor Leturiak ere elkarrizketatu zuen Guillermo (eta baita Dani Fano bera) bere e-gorblogean.
Fantasiazko abentura koloretsu berri bat, jende gaztearentzat erabat pentsatua, kaleratu berri du Harriet argitaletxeak: Zakurrezko sorginkeria.
Sorginak eta gazteen kezkak uztartu egiten dira Isaline seriean. Oraingo honetan, Isaline sorgin txikia belar-dendara joan beharra dauka bere amamaren agindua betetzera, izan ere, amamak belarrak behar ditu bere edabeetarako . Frolik lagunarekin batera Isaline belar-dendara doanean, Frolik Isalinez guztiz maiteminduta dagoela jakingo dugu, eta ospatu behar den sorgin-dantzaldira gonbidatzea pentsatu duen arren, ez du ausardiarik gonbitea Isalineri luzatzeko.
Japoniar shojotik gertu dagoen komiki europearra
9-15 urte bitarteko nerabeentzat pentsatuta dagoen seriea da Isaline, batez ere emakumezko gazteak dira nagusiki egileek erakarri nahi duten publikoa. Bere ezaugarriengatik, manga estilotik gertu dagoen komikia da, eta zehatzago esateko, Shōjo izeneko mangaren adarretik gertuago oraindik. Yllia marrazkilariak eragin horren azalpenak ematen ditu: “gaztetan manga kulturaren zale bihurtu nintzen, Japoniera ikasteraino”. Beraz, askotan euskaraz mangarik ez dagoela esaten dugunean, eta zoritxarrez hala da, manga gaurko gazteek, alde handiz, gehien irakurtzen duten komiki mota delako, ba, esan dezakegu, album europearraren formatuan argitaratutako manga estilotik gertu dauden komikiak baditugula euskaraz. Adibide bat hemen duzue: Isaline.
Bamboo-Harriet harreman emankorra
Komikia jatorriz, Frantzian argitaratu zuen Bamboo argitaletxeak, eta Miel Anjel Elustondok euskaratu ditu L’Hermenier gidoigilearen testuak. 2016 hasi zen argitaletxe donostiarraren eta burgundiarraren arteko harreman emankorra, eta aurreratzean ere, aurten bertan, harreman horren fruitu berriak ezagutuko ditugu.
Bakioko Txakolingunea, Leioako Mendibile jauregia eta Jata-Ondo Landa Garapenerako Elkartearen bultzadaz sortu da Txakomic proiektua, ustez elkarrengandik urrun dauden bi diziplina, txakolina eta komikia, uztartzeko.
Txakomic-ek bi zutabe nagusi izango ditu: Jarduerak (Txakolin Museoan eta Mendibile Jauregian) eta komiki argitalpenak, digitalean lehenago, paperean geroago.
Jardunaldien kartela Gastonek egin du
JARDUERAK, TXAKOLINGUNEAN ETA MENDIBILEN: Ekainaren lehenengo bi asteburuetan, Bakioko Txakolingunea Museoa eta Mendibile Jauregia elkargune bilakatuko dira, txakolina eta euskal komikigintza protagonista izan daitezen. Ekainaren 4tik 13ra Bakioko Txakolingunean eta Mendibile-Leioan egingo diren jardueretan parte hartu nahi duen orok izena eman beharko du aldez aurretik esteka honetan: https://www.uribe.eu/ms/
BI HILABETERO KOMIKIA: Bizkaiko zazpi sortzailek zazpi komiki sortuko dituzte, txakolinari buruzko istorioak ezagutarazteko. Argitaratu den lehen istorioa Higinia Garay ilustratzaileak eta Mikel Begoñak ondu dute: Parraren itzalpean.
Parraren itzalpean komikia irakurri nahi baduzu klikatu irudian.
Komikiak digitalean argitaratuko dira, eta azkenik bilduma liburu formatuan argitaratuko da 2022an.
TXAKOLINAREN HISTORIA KOMIKIAN: 2022an txakolinaren historia eta ibilbidea jasoko duen komiki-liburua argitaratzea aurreikusten da.
Unai Guerrak gidatuko duen tailerra hile honetako 26 eta 27an Donostiako Koldo Mitxelena aretoan egingo da .
Pertsonaiak sortzeko tresna da Adobe After Effects eta hau izango da tailerraren gai nagusia. Tailerra komikigileei espreski zuzenduta dago.
Komikiguneko lagunek azaldu dutenez, Unai Guerrak “20 urte baino gehiago daramatza grafismoan eta animazioan profesionalki lanean. Hainbat zinema eta telebista ekoiztetxe zein telebista kateetan lan egin du. Orange, Ritz, Cinfa, Sony, Heineken… bezelako bezeroentzako kanpaina handiak egin izan ditu. Animaziozko film laburrak zuzendu ditu eta telesail eta luzemetraietarako kreditu eta efektu bisual ugari diseinatu ere bai”.
Unai Guerraren lanaren lagin bat duzue; Iker Ayestaranen jatorrizko ilustrazioetatik abiatuta sortu zuen Unaik animazioa Donostiako Untzi Museoaren enkarguz. Polita benetan.
Irakurri berri dugun azken komikia hauxe: Burnizko Potoa. Iazko akabuko hilean argitaratu zuten liburua Denonarteanekoek. Komiki ederra benetan.
Jokin Mitxelena eta Antton Kazabonen artean ondu dute liburua (egileei buruzko informazio zabalagoa izateko klikatu izenetan eta komikipediara joan) . Baina liburuaren barruko azalean ageri denez, bada derrigorrez aipatu beharreko hirugarren izen propio bat: Anton Mendizabal, komikiaren dokumentazioaz arduratu den pertsonaren izena. Eta liburua irakurtzen duen edozeinek berehala konprenituko du liburuaren protagonista nagusia Artikutzako trena bera dela, beste pertsonaien guztien gainetik; Joxantonio, hamar urteko mutiko eta ustezko protagonistaren gainetik ere, komikiaren narrazio osoa trenaren erritmora moldatzen baita. Trena, trenaren ibilbidea, geltokiak, karga-lekuak, tunelak, trenaren inguruko aspaldiko ofizio espezializatuak, kondairak edo anekdotak, den-dena, arreta handiz ikertua eta bilduta dago Burnizko Poto honetan. Artikutzako trena informazioz kargatu duen ikerlaria Anton Mendizabal izan daiteke.
Burnizko Potoaren azala. Natura eta gizakia nahastu egiten dira Mitxelenaren irudietan.
Informazioa karga handia izan arren Artikutzako tren txikiak indarra du. Antton Kazabonek kargari heldu eta burdin bidean jarri du martxan, kontakizun interesgarri bat borobilduz: hilzorian dagoen gizon bat agertu da Artikutzako Kamio baserrian. Aizkorakada bat bularrean jaso omen du. Joxantonio hamar urteko mutila sendagilearen bila bidaliko dute Oiartzunera.
Narrazioak kutsu tragikoa har zezakeen, baina hilzorian dagoen gizajoa txerria hiltzeko mahaian jarri eta gero, etxekoak nahiko lasai lotara doazela ikusirik, umore puntua hartzen du kontakizunak. Umore beltza akaso. Hurrengo goizean, sardina zaharra eta ogi puska batekin badoa Joxantonio enkargua betetzera. Badoa Oiartzunen bizi den medikurenera. Bidean treneko tutuarekin jolastuko du, bertsoak entzungo ditu, amak egindako esku-pilotak banatuko ditu… txerria hiltzeko mahai-gainean utzi duten gizona, hilzorian, zain dagoen bitartean. Artikutzako trena eta paisaia (eta haren barruan bertako biztanleak) traka-trakaka pasatzen dira komikiaren orrietan zehar.
Paisaia, basoa, trena, zerua, gizakia, den-dena, Jokin Mitxelenak xurgatu eta kolore itzaliko paleta bat erabiliz, gamuza paperean bilduta, islatu du (izan ere, orri zuria beharrean, gamuza-kolorezkoak dira bineten atzealdeak) . Marrazkiaren lerro bigun-kiribilduek Japoniako margolaritza tradizionalaren estiloa dakarte gogora. Zinez lan ederra Jokinek egin duena.
Alde grafikotik zein komikiari osotasunean erreparatuz ere, egileek emaitza ederra lortu dutela deritzogu. Euren lan berrien zain geratzen gara.
Cesar Llaguno (Balmaseda 1972) arkitektoa da, baina 2007 urtean bineten mundura aurreneko jauzia ematea erabaki zuen. Ordutik hona hainbat argitalpenetan ikusi ditugu bere kolaborazioak: El mundo de los Pirineos, Euskal herria, Alpinist, Oxigeno, Trailrun, Medicos del mundo magazine… Iaz, Ramon Olasagastirekin batera, Iñurrategi anaien ibilbidea ardatza duen Iñurrategi anaiak: mendiari bihotz emanak kaleratu zuen. Aparteko arrakasta lortu zuen. Gaur Cesar hobeto ezagutuko dugu Kike Infamek zuzendutako elkarrizketa luze eta sakon honen bitartez.
Marrazkilari izateko gogoa piztu zizuten irakurketak zeintzuk izan ziren?
Ez dakit irakurketa baino, marrazkia bera ez ote zen izango; egin ditudan gauza guztien hari nagusia beti marrazkia izan dela uste dut. Pixka bat puztu egin dezaket akaso, bai, baina nire txikitako oroitzapenetan beti marrazten nago, edo marrazten ikasten; nire lehen lana tailer-eskola batean marrazketa irakastea izan zen… beti mirestu izan dut ondo marrazten zekien jendea.. Umetan neukan komiki bildumarekin denbora asko eman nuela suposatzen dut, behin eta berriz irakurtzen nuen bloke itxi bat zena: Tintin osoa, Asterix osoa, Lucky Luke osoa… zaila zen hortik ateratzea. Garaiaren arabera gehiago gustatzen zitzaidan bat edo beste, baina uste dut luckylukeak marraztu ditudala gehien…
Komiki Sari Nazionala jaso berri duen Javier de Isusik bezala, arkitektura ikasi zenuen. Baina bineten munduan sartu zara azkenean.
Javi eta biok taldekideak izan ginen arkitektura ikasten. Uste dut Javik garbi zeukala bineten aldera joko zuela. Neuk neure aldetik urte batzuk pasatu eta gero hartu nuen … agian neure burua eraikuntzaren munduan ikusten ez nuelako.
Orduan ez nintzen oso kontzientea izan, baina garai hartan Javik “La pipa de Marcos” argitaratu zuen, eta niretzat bultzada bat izan zen… gogoan dut komikia kaleratu eta berehala deitu niola, ilustrazioan aritzeak suposatzen zuena azal ziezadan. Geroago harremana galdu genuen, estudioa utzi eta Latinoamerikara bidaiari joan zenean. Javi bezalako hurbileko norbaitek komikia argitaratu izanak, noski, marrazkia lanbide bat izan zitekeela pentsatzera bultzatu ninduen…
Mendia presente izan duzu beti zure ibilbidean. Nondik dator lilura hori?
Oso garai eroa izan genuen. Pirinioetara sarri ihes egiten genuenen, etxez aldatzea pentsatzera iritsi ginen ere… Sokaz loturik ez dut sekula mendirik igo. Baina uste dut beti izan dudala mendiaren ikuspegi erromantiko bat; hemen behean egiten ez ditugun gauzak egiteko leku aproposa bezala ikusten genuen: trastakeriak zein orduak izarrei begira egoteko lekua zen. Hala ere, nire hogeiak ia-ia harri bat zapaldu barik eman nituen… Hala ere hanka bat mendian eta bestea marrazkietan zeukaten pertsonaienganako lilura beti sentitu dut: Lehen pirineisten ilustrazio zoragarriak: Russell, Schrader, Ramond…, edo Eduardo Martinez de Pison esaterako, oin bat mendian eta bestea irudietan. Marrazki horiek komikiaren ikuspegitik birsortzea eta arlo horretan espezializatzeaz nuen ametsa; Tintin Tibeten bezalako marrazkiekin gainera (ia ezer ez!).
Gure kulturan betiere oso presente dagoen gaia da, baina ez du jarraipen handirik izan medio honetan (komikietan)
Bai, eta orokorrean bibliografia oso mugatua da, amateur samarra batzuetan. Dokumentazioa bilatzen nuenean edo mendiari buruz irakurtzen nuenean, erreferentziazko marrazkilari baten falta sumatu nuen. Normalean, marrazketa gustuko zuten mendizaleak zirelako, edo alderantziz, mendiarekin zuzeneko kontakturik ez zuten marrazkilariak zirelako. Denborarekin, jakina, konturatu naiz bazirela, baina nik ezagutzen ez nituenez… garai hartako erreferente argi bat, Samivel izan zen niretzat.
Zure lanean funtsezkoa izan da mendi gaietan espezializatutako Sua argitaletxearekin harremana izatea. Nola sortu zen harremana?
Nik El mundo de los Pirineos eta argitaletxeko horretako liburu klasikoenak irakurtzen nituen, batez ere Miguel Angulorenak: Pirineos: 1000 ascensiones… Deigarria zen nire ustez aldizkarietan ia marrazkirik ez egotea, ezta tira komikorik, ezta txiste betegarririk. Imajinatzen nuen marrazki bat orrialde horietan argitaratzea zer suposatuko zuen… Mendiko material grafikoa sortu nuenean, portafolio bat bidali nien. Horrela kontaktatu genuen. Marrazki batzuk gustatu zitzaizkien (beste batzuk ez), eta haiekin argitaratzeko aukera eskaini zidaten (beraz, Sua argitaletxearekin beti eskerturik izango naiz).
Euskal Herria eta El mundo de los Pirineos aldizkarietan argitaratzen hasi zinen.
El mundo de los Pirineosen orri beteko irudi batekin hasi nintzen, eta Euskal Herrian, berriz, orri bateko lau binetako tira komiko (ahalegin) batekin. Orduan konturatu nintzen zein berde nengoen eta zenbat kostatuko zitzaidan tonu eta estilo propio bat aurkitzea…
Gero, Oxigeno aldizkarian argitaratzen hasi zinen, eta beste erregistro batzuetako kolaborazioak ugaritu zenituen.
Oxigeno aldizkarikoekin 20. zenbakia argitaraturik zeukatenean jarri nintzen harremanetan. Argitalpen berria zen, eta une horretan, oraindik eduki berriak sortzen ari ziren. Niretzat, makina bat marrazki sortzeko aukera izateaz gain, ilustrazio-eskola bezala erabili nuen aldizkaria (oraindik ere, eskola izaten jarraitzen du). Beti mendiaren bueltan eta bidaiekin loturik, era askotako gaiak jorratzeko aukera itzela aurkeztu zitzaidan zait: basoak, ozeanoak, mendiak, erretratuak (Messnerretik hasi eta Jane Goodall edo Thoreauraino)… hainbat formatuetan gainera: erreportajeak, goiburuak, argitaletxe-ilustrazioa… Oraindik ere orduko izpiritu jostariarekin segitzen dugula uste dut.
Oxigenorentzat lanean ere, Amudsenen komiki-biografia bat eta Everestera ere hurbildu zinen
Bai. Haien proposamenari jarraituz, aldizkariaren erdiko orrialdeetarako komiki txiki bat sortzea deliberatu genuen, Maurice Wilsonen istorio bitxia kontatuz; Everestera hegazkinez iristen saiatu zen Maurice, edo gutxienez gailurrera ahalik eta gehien hurbildu nahi zuen, azken zatia oinez amaitzeko. Orain orrialde haiek ikusten ditut eta izan nuen ausardia dela eta beldur pixka bat ematen didate, (nahiz eta orain egiten ditudan gauzekin ere, gauza bera gertatzen zaidan). Baina horrela jarraitzen dugu, Amundsenen mendeurrena ospatzeko, berriz ere zortzi orrialdeko komiki bat egin genuen.
Kasu bietan gidoia zeuk garatzen duzu. Nola egin diozu aurre erronka berriari?
Gidoia sortzea erronka zen, hala da, baina baita marrazkiak egitea ere. Ez da gauza bera komiki-tira edo ilustrazio bakarra sortzea, edo istorio luze bat binetetan kontatzea… Ahalik eta elementu gutxiekin saiatzea erabaki nuen, orrialde bakoitzak tamaina bereko sei bineta izango zituen eta gidoia binetetan kokatzen nuen narrazio bat zen. Komiki bat baino gehiago, testuarekin lagundutako ilustrazioak ziren. Pentsatu nuen minimo horietatik abiatuta elementu berriak sartuko nituela behar nuenean (globoak!?), eta aurrera egin ahala “Nola konpon dezaket hau?” galderari erantzuna emango nion.
Simon Eliasen “A pie de via” izeneko artikuluak ilustratu zenituen.
Bai, hau ere Oxigeno aldizkarian. Ordura arte editorial zutabeak ilustratzen nituen, normalean gai librea izaten nuen (pagotxa zen hori); baina horrez gainera, Simonen artikuluaren ondoan ilustrazioak egitea proposatu zidaten. Simon aldizkarian kolaboratzaile gisa sartu eta berehala izan zen hori; A pie de vía izena zuen sailak. Artikuluari ondo zetorkion tonua aurkitu behar genuen, eta niretzat erronka berri eta handi bat izan zen, istorio zehatz bat ilustratu behar izatea, esan nahi dut. Bestalde, pozarren hartu nuen enkargua Simonek idazle gisa egindako lana ezagutzen nuelako – Eta asko gustatzen zitzaidan – (Azaletik baino ez nuen ezagutzen alpinista gisa egina zuen ibilbidea). Uste dut bere artikulu eta testuek mendiaren mundutik haratago doazela, eta batez ere mendiko literaturan oso gutxi erabiltzen diren bideak jorratzen dituela.
Ondoren, zuen arteko lankidetza komikiak elkarrekin egitera zabaldu zenuten.
Oxigenori proposamena luzatu genion. Artikuluaren lankidetza ondo zihoan eta zerbait luzeagoa eginez gero ere, ondo funtzionatuko zuela pentsatu genuen. Ez genuen ezer zehatzik buruan. Coloradoko kanoian istorio bat kontatzen hasi ginen, biok Blueberryren jarraitzaile amorratuak baitgara; nire kasuan komikia irakurtzetik haratago ez naizen joan arren. Eta egunen batean, oraindik amaitu gabe dugun Western bat bukatzea lortuko dugula espero dut: Kanoi barruan eta Porrotaren balioa izena daraman saila. Simonentzat ere lehen gidoiak ziren (gogoan dut lehenak binetetara nolabait egokitzen genituen testu luzeak izan zirela, inolako elkarrizketarik gabe). Gure apustua “ikusiko dugu nola konpontzen dugun hau, baina egin dezagun” zen eta bineta ilustratuen formatuarekin jarraitu genuen. Bestalde, uste dut formatu horretan sentitzen naizela gustuen. Ederto pasatu genuen, bai, baina gerrilla espiritua duen dedikazio bat ere badugu, eta emanaldien arteko geldialdi luzeak izaten genituen…
Alpinist aldizkarirako sortu zenuten M. Poireau pertsonaia, aurrerago Oxigeno aldizkarian erabili zenutena.
Alpinist mendi-aldizkari ospetsuarekin jarri nintzen harremanetan; itxura grafikoa asko zaintzen zuten, marrazkiak sarritan argitaratzen zituzten, bai barruko orrietan bai azaletan. Deigarria iruditu zitzaidan. Orrialde bakarreko komiki egitea proposatu ziguten, eta Simonek Monsieur Poireau pertsonaia sortu zuen; Porru jauna, Chamonixeko Gidarien Konpainiako berrogeita hamar urteko mendi-gidari bat (“badira hogeita hamar urte mendiko gidaria naizela, hotzak poztu egiten nau, gustukoa dut bizitzan pedernala bezain titiburu gogorrekin ibiltzea“, horrela aurkeztu zuen bere burua pertsonaiak). Alpinist aldizkariko kolaborazioa puntuala izan zen, baina pertsonaiak harrapatu egin gintuen eta Oxigenokoek interesaturik zeuden berriz gurekin kolaboratzeko, eta Alpinisten argitaratu ondoren hilabete gutxira berriro bueltatu ginen aldizkarira, formatua mantenduz. Argitaratu dira dagoeneko seriearen 20 istorio. Eta horretan gabiltza, frogak eginez beti ikasten. Formatuak asko baldintzatzen du narrazioa; 16 bineta txiki dira orrialde bakoitzeko, beti lez globoak ia ez ditugu erabiltzen; azken aldian ia elkarrizketarik gabeko gag-aren estiloa esploratzen ari gara.
2014an Trailrun aldizkaria sortu zen. Horretan ere parte hartu zenuen.
Oxigenoren “ahizpa” da. Nahiko naturala izan zen dena, erredakzio partekatua baitzuten.
Lan ezberdinak tartekatu zenituen ondoren, Balmasedako Gerra Zibilari buruzko komiki labur batetik hasi eta Alex Txikonen liburu batera arte.
Bai. Balmaseda 1937 memoria elkartearen proiektu bat izan zen, formatu xumekoa, baina aldi berean, oso proiektu interesgarria. Balmasedan gerrako pasarteak berreskuratzea zen helburua. Normalean, tebeo baten orrialdeak amaitzen ditudanean, beti nahi izaten dut orrialde guztiak berriro marraztea, baina oraingo honetan justifikatuta zegoen, proiektuan aurrera egin ahala informazioa eta testigantza berriak agertzen zihoazelako. Asko luzatu zen, baina egunen batean moztu eta amaitu beharra zegoen. Hala ere inoiz proiektura itzuliko gara. Grafikoki oso interesgarria izan zen proiektua, mendietan esku handiak zituzten uniformedunak marraztea zelako (hasiera batean Kolitzako batailan kokatuta ego zentratuta egongo zen). Txikonen liburua Suaren eskutiksortu zen Everesteko komikia amaitu eta gutxira. Unai Ormaetxeak euskaraz idatzitako liburu ilustratua da, eta Alex Txikon du protagonista. Nire ustez, liburua ilustratuz ez naiz komikiak egiten bezain arrotza sentitu, nire saltsan baizik.
2017an izan zenuen Bilboko Mendifilm jaialdiarekin harremana.
Ezagutzen nuen jaialdia, baina ez nintzen haiei idaztera animatu, hain gertu izanik ere… baina azkenean bai, animatu nintzen. Mendifilm jaialdiak mendiaren gaia gainditzen zuela iruditu zitzaidan (adibidez, oso deigarria izan zen Clint Eastwooden “Licencia para matar” 2014ko jaialdiaren kartela). Lehen urte horietan eszenografia bat proiektatu genuen inaugurazio egunerako, jaialdiaren hamargarren urteurrena zela aprobetxatuz. Beste aspaldiko ideia batzuk ere berriz agertu ziren eta horietako bat euskal alpinismoari buruzko komiki bat egitea izan zen…
Urtebete geroago Ramon Olsasagastirekin batera, Everest, Herri oso bat gailurrean komikia sortu zenuen.
Hala da bai. Nire ustez, aspalditik zuten komikia sortzeko asmoa, baina urte hartan hainbat faktorek bat egin eta proiektua aurrera atera zen… Mendifilmen oso argi zuten gidoilaria Ramon Olasagasti izango zela, eta baita euskal alpinismoari buruz jorratu behar genuen lehen komikiaren gaia 1980ko igoera izan behar zela ere.
Komiki horretan Everest mendian gailurra egin zuen lehen euskal espedizioaren istorioa azaltzen duzue
Beste garai bateko espedizioa izan zen, oraindik ingeles, poloniar… aitzindari guztien izpiritua zuena: oso talde handia eta hierarkizatua izan zen, batez ere gailurra egitearen garrantziaz jabe zena, gailur hori zeinek zapaltzen zuen horrenbeste kontuan hartzen ez zuena… batek gailurra lortzen bazuen, talde osoak gailurra egin zuenaren iritzia zegoen. Karga sinboliko itzeleko igoera izan zen, euskal alpinismoaren mugarria, noski.
Zelakoa da gidoilariarekin harremana?
Bi hasiberri gara binetak eginez. Ramonen lehen gidoia ere bada. Ping-pong partidaren erritmoan egiten dugu lan. Ramonek gidoi oso irekiak idazten ditu. Lehendabizi berak bidaltzen dit testua, ondoren nik zirriborroak egiten ditut. Itzultzen diot berriz eta emaitza bateratzen dugu. Horrela, batetik bestera dabil gero eta gehiago zehaztuz doan zirriborroa. Normalean bi zirriborro izaten ditugu eta azken bertsio bat tintara pasatzen dut. Nik trankil-trankil marrazten dut beti, ze badakit Ramon ondoan daukadala beti, zalantza teknikoak zein estilokoak, zuzendu eta bideratzeko.
Orain arteko kolaborazioak baino askoz luzeagoa da lan hau. Asko aldatu da lana egiteko modua?
Bat-batean baietz erantzungo nizun “asko aldatzen da, bai”, baina benetan uste dut ez dela hainbeste aldatzen. Lan-metodoa berbera da beti, baina honetan tebeoaren orrialde guztiak gutxieneko planifikazio batez eramaten saiatu naiz.
Liburua alpinismoaren jarraitzaile diren irakurleak baino urrunago heldu da.
Hasiera batean, liburua irakurle mendizale batentzat zela pentsatu genuen, baina uste dut kontatzen denaren garrantzia hainbestekoa dela (asko edo gutxi, denok ezagutzen dugun gai da), ze, agian, komikia zirkulu horretatik ateratzea lortu dugula. Lan hobea edo okerragoa izanda ere, dokumentu gisa geratuko den liburua da. Liburuak, batzuetan, kutsu didaktikoa badu, igoera bertatik bertara ezagutu ez zuen gazte publiko batentzat pentsatua, instituturen batean irakurketa liburu bezala erabili izan dutela badakit.
Ondorengo lana asmo handiagokoa izango duzue: Iñurrategi anaien eskalatzaile ospetsuen bizitzaren errepasoa.
Everesteko euskal igoera zein Iñurrategitarren ibilbidea marrazkietan islatzea suposatzen zuen mendizale komunitatearekiko erantzukizunean gehiegi ez pentsatzen erabaki nuen; batez ere gehiegi larritu eta ez abailtzearren….
Testuak idazteko Baltístan Fundazioko kideekin elkartu zineten; harreman berezia daukate Iñurrategitarrekin.
Hasiera batean Baltistan fundazioak Felix Iñurrategi-Baltistan izena zeukan, Felixen omenez; bi anaiek urteetan zehar euren konpromisoa hedatuz joan zirelako, eta fundazioak aurrera eraman nahi zituen proiektu guztiak gauzatzen joan zirelako. Oso lotura berezia izan dute anaiek Balti herriarekin. Nik, gainera, Ramonen bitartez lehen eskutik ezagutu ahal izan dut dena, gurean, Euskadin, fundazioko jardueretan sartuta baitago.
Gorago aipatu dugunez, Everestek orrialde-kopurua handitze bat ekarri zuen, baina oraingo honetan obraren luzera bikoiztu ere egin duzue.
88 orrialde marraztuta… Iñurrategitarrek ibilbide luze bat dute kontatzeko. Eta Ramonek batzuetan damu izan du tintontzian igoera batzuk utzi behar izanak (barreak).
Dokumentazioaren ikuspegitik kontakizun zehatzago baten aurrean gaude, baliabide berriak garatu behar izan dituzue anaien balentria desberdinak azaltzeko, denborekin jolastuz.
Everest kontakizun linealago bat izan zen: hurbilketa-saiakera-tontor, hau da igoera klasikoaren estrukturarekin. Bi liburuen helburuetako bat jarduera alpinoak dokumentatzea izan dela ahaztu gabe, Iñurrategitarren liburuan Ramonek hainbat jauzi egin ditu denboraren erabileran: Alberto da, 2017tik, igoera baten aurreko uneetan istorioa kontatzen duena; Shazia, fikziozko pertsonaiarekin batera. Pertsonaia horretaz baliatzen da Baltistanekin lotutako gai guztiak jorratzeko eta, ondo diozun bezala, denborekin olgetako.
Oraingo honetan, Felipe H. Navarroren laguntza izan duzu; koloreaz gain, lanaren errotulazioaz ere arduratu da.
Felipek aspalditik neukan fitxatuta, bere lana asko gustatzen zitzaidan eta sareetan jarraitzen nuen. Gerra zibileko komikian errotulazioarekin lagundu zidan, eta nik gertutik jarraitzen nuen bere kolorista lana ere, uste nuen bere koloreztatzeko modua ondo gera zitekeela nire mendietan. Ez dut uste serioegi pentsatu nuenik egunen batean elkarrekin zerbait egin ahal izango genuela. Mendifilm eta Sua argitaletxeak ere anbizio handiagoa erakutsi dute Iñurrategiren proiektua planteatzeko (euskarazko itzulpenarekin ere bai, Ander Izagirreren laguntzarekin), eta orduan heldu zen Felipe proiektuaren parte izateko aukera. Zer esango dut ba… haren koloreek nire marrazkiei dimentsio berri bat eman die.
Nolakoa izan da obra sortzeko prozesua?
Iazkoa zaila izan da guztiontzat. Ramonek eta biok uda aurretik prestaturik genuen zirriborro batean abiapuntu jarri eta aurrera egin genuen. Ondoren tintaz marrazten hasi, eta Felipe, berriz, koloreztatzen. Azken esprinta oso luzea izan da, eta astean hamar orrialde egiten saiatzen ginen. Konfinamendua pixka bat lasta izan zen urtean zehar, baina azken uda oso arraroa egin zitzaidan, komikigintzan bete-betean zentraturik, ia obsesiboki, bizi izan nuelako. Bestela ez genuen garaiz amaituko.
Nola dokumentatu zara?
Gaur egun batez ere interneten arakatuz, normala denez. Suarekin egindako lehen marrazkietarako, oraindik mendiko liburuak erabiltzen nituen (nire liburutegia ziztu bizian handitzen saiatu nintzen), mapak eta baita argazki propio batzuk ere erabili izan ditut (ez zait gustatzen mendian nabilelarik arreta galtzea, argazkiak egitea karga bat iruditzen zait, eta marraztea gauza bera… Uste dut batzuetan buruz ezagunak nituen mendiak buruz marrazten nituela). Pirinioetarako dokumentazioa ondo ezagutzen nuen espazio bati buruzkoa zen… baina Oxigenoarentzat marrazten hasi nintzenean, informazio guztia Interneten bilatzera pasatu nintzen. Irudiek mendien ikuspegi partziala ematen dute beti, baina ezinezkoa litzateke Antartika edo Hegoafrikako paisaiak beste era batean dokumentatzea, adibidez…
Everest eta Iñurrategi komikietarako beti esku-eskura garai hartako argitalpenak izan ditut; Felipe Uriarteren “Vascos en el Everest”, eta Iñurrategi anaien libururako, “Gure Himalaya” eta “Hire Himalaya”. Liburu hauetan, badira mitikoak dira irudiak eta ezinezkoa zen horiek saihestea. Iñurrategi anaien gaineko informazio ugari dago Youtuben ere, Euskal Telebistarako espedizio batzuk ere grabatu zituztela uste dut. Nolanahi ere, Ramon, kontu hauetan, nire gurua da, beti pasatzen dit behar dudan material guztia. Esate baterako, Baltistani buruz, nik sekula aurkitu ezin izango nituen dokumentuak lortu zizkidan, edo bigarren mailako pertsonaia baten argazkiren bat bila banenbilen lortzen zidan. Kasu horietan Albertoren laguntza ere izan dugu, bere artxiboan irudi bilaketak egiteko.
Liburua denbora errekor batean agortu zen.
Batez ere euskarazko edizioa. Everestekin ere gertatu zen, bigarren edizio bat atera behar izan zen ziztu bizian erregeetara iristeko. Oso gai maitatuak dira, bereziki aurten Iñurrategi anaien gaia, hortaz liburuaren aurkezpenean eta sinadura-saioetan batez ere jabetu nintzen ( orduan bizi genuen egoera izanda ere). Kontuan izan behar da, halaber, liburua funtsezko data batean atera zela, Durangoko Azokaren bueltan, eta Mendi jaialdia Bilbon ospatu zela Gabonak baino bi aste lehenago…
Liburuak 3.000 aleko tirada izan zuen, gure inguruko komiki sektorean ohikoa izaten den baino tirada altuago bat da, baina hala ere, badirudi komiki-munduan ez duela oihartzun berezirik izan.
Komikia, Mendi jaialdi eta Suako irakurleen zirkulotik atera den arren, nagusiki mendi-zirkuitura bideratu da. Aurten Fnacen edo Elkarren liburu salduenen zerrendan ikusi badugu, Iñurrategitarrek interes handia pizten dutelako izan da. Hala ere, bildumak, jarraitzekotan, komikizaleen zirkuluan barneratzea espero dut, edo mendiarekiko interesik ez duen beste publiko bat liburuen irakurle potentziala izatea. Oso goian helburu jarriz, Taniguchiren “Jainkoen gailurra” bururatzen zait eredu gisa. Gogoan dut mendi irudien bila nenbilenean irakurri nuela eta edonorentzat interesgarria izan daitekeen istorio zoragarri batekin t egin nuela topo. Uste dut horretan gabiltzala proiektuan sartuta gauden guztiok.
Horrelako lanen bat in situ (mendian) egitea inoiz pentsatu duzu?
Burura datorkit Ramon, Everesteko iparraldeko aurpegian, Alberto Iñurrategiren espedizio batean egon zela (Juan Vallejo eta Mikel Zabalzarekin batera), espedizioa kanpaleku nagusitik dokumentatzen. Bidaia polita izango zen, noski. Baina bestalde… oso zaila dirudi. Pentsa, ez nago batere eroso kalean marrazten, nire mahaia eta inguruak gustatzen zaizkit… informazioa biltzen dut gero marrazteko… baina horretara ere ohitu egingo nintzateke, ziur.
Nola ikusten duzu zeure burua etorkizunean?
Marrazketaren munduarekin modu batera edo bestera lotuta, marrazten, irakaskuntzaren munduan… nahiz eta neure burua beste era askotan ere ikus dezaket (barreak), baina beti orri baten gainean zirriborroak egiten.
Proiektu berririk bai?
Ziur asko euskal alpinismoaren mugarri enblematikoen inguruan lanean jarraituko dugula… Mendiarekin zerikusia duen beste proiektu batean ere sartuta nago, Feliperekin batera (badirudi gustua hartu diola). Simon Eliasekin aldiz “El valor del fracaso” proiektuari berriro heltzea gustatuko litzaidake, eta oso-osorik dena bermarraztea, oraindik marraztu ez ditudan bi zatiak bukatu eta, ondoren, liburu itxura ematea. Batzuetan, erabat sinetsi gabe komentatzen dugun arren, horrela hasi ginen Everestekin…
Ondarroatik heldutako azken Globhitoak azaltzen duenez, hile honetako 10era arte Udal Erakusketa aretoan ikusgai izango da Muittu erakusketa. Luterl taldearen esku-paperaren arabera, komikigintza eta marrazki bizidunak enbor bereko bi adar dira.
Globitho esku-orriaren azken alea
Era berean antolatutako jardunaldiaren bitartez Juanba Berasategi (1951-2017) euskal animazioaren aitzindaria, omendu nahi da ere.
“Erakusketa honetan Euskal Herrian aintzindariak izan ziren lanetatik hasi eta gaur egun arte luzatzen den garaia ikusteko aukera eskaintzen da. Ia artisautza legez sortutako lehen marrazki bizidunetatik, nolabaiteko industria gauzatu zen arte ikus daiteke. Gurean, aipatutako garaian egin ziren ekoizpenik garrantzitsuenen ibilbidea azaldtzen da. Besteak beste; film luzeak, laburrak, publizitatea, saiakera txikiak edota telebistako sioak ikusi daitezke. Marrazki originalak ikusgaia izateaz gain, bideo-emanaldi batean ikusteko aukera izango da hauen zenbait pasarte; Kalabaza Tripontzia (1985), Borobil, Sorkunde (1992), Megasonikoak (1997) Ametsen lapurra (1999), Ahmed Alanbrako printzea (1997), Fernando Amezketarra (1994-1995), Lazkao Txiki (1998-99), Txirrita (1999-2000).”
“Basolatik berri onik ez” komikiari soinu-banda bat jarri behar balitzaio, ez litzateke izango, ez, Benitoren Orbaizetako arma olaren kantua, Orbaizetako fabrikan oinarrituta egon arren komikian agertzen den arma-ola. Samurregia da kanta gabiaren erritmoan, Traunku! Traunku!, sortutako komikiarentzat.
Komikiak Trash erritmoa baitauka, abiadura, bizkor doa istorioaren emaria, kolpez-kolpe, irudiz-irudi. Joseba Larratxeren marrazkiak bizi eta adierazgarriak dira, baina era berean, xehetasun txikienak ere jasotzeko gaitasuna daukate haren irudiek, marrazkiaz aparte koloreen ahalmena ere trebeki baitarabil; adibidez, sendatzaileak medikuaren zauria ixteko kakalardoaren pintzak erabiltzen dituen binetetan.
Asiskoren gidoia irudikatzea ez zen erraza izango, ez, oso konkretua baita alde batetik, Orbaizetako ola marraztu beharra, eta errealismotik gertu ibili beharra zegoen, baina, bestalde, gidoia oso irudimentsua ere bada. Asiskok euskal-mitologi berri bat asmatu baitu komiki honetarako propio. Zaila, baina behin emaitza ikusita, ez da dudarik, Asisko eta Josevisky-ren arteko elkarlana guztiz emankorra izan dela.
Iraultza eta bizi!-k ikuspegi aldaketa, eta haize freskoa dakar gure komikien erakustokira. Asteburu honetan, Gara egunkariarekin batera eskuratu ahal izango da kioskoetan 22 € ordainduta edo harpidedunek 20 €-ren truke jaso ahal izango dute.
Komiki-tradizio garrantzitsua duten herrialdeen artean historia gai inportantea izan da beti; jakina denez, herrialde bakoitzak norberaren historiari erreparatu dio gehien bat, eta komikilariek garai historiko ia guztiak binetetara egokitu dituzte.
Garai batetik hona, komikia historia eta goi-mailako ikerketa-kazetaritzarako tresna egokia izan daitekeela erakutsi du ere. Bururatzen zait, adibidez, Etienne Davodeauren “Cher pays de notre enfance”, genero honetan ezagutzen dudan libururik bikainena agian; aipatutako komikia ikerketa sakon baten testigantza da. Benoit Collombat kazetariaren ondoan apunteak hartzen doan marrazkilariak, Étiennek, zuzenean komikiaren bizkarrezurra osatuz doa. Komikian agerian geratzen dira Charles de Gaulle generalaren Errepublikaren estolda zikinenak.
Iraultza eta Bizi! Ildo beretik dabilen lana da. Ez da komiki soila, besterik gabe, ez. Liburu irakurri ondoren, ikerketa sakon baten osteko emaitza dela ondorioztatzen dugu. Burgosko prozesuaren gainean gidoigileak, Mikel Antzak, lupa jarri eta gaiaren inguruan aurretik idatzi den guztia arakatuz aparte, testigantza berriak jaso ditu ere. Gaiak eskatzen duen lez, neurriz gaineko tonu literariotik aldendu egin da gidoigilea. Adurrek bere aldetik jasotako informazioa prozesatu, eta bere marrazki-estilo bizira egokitu du. Gaia erdi epikoa eta erdi dramatikoa izan zitekeen, baina hala ere, aldiro, kontaketak, umore puntu bat hartzen du aipatutako estilo-grafikoaren ondorioz, eta baita benetako egoera batzuek ere, Beihl kontsularen ihesaldiak adibidez, irakurketa horren alde egiten dutelako.
Euskaldunen eta espainiarren arteko gatazka eta biolentzien arazoaren interpretazioa aldebakarrekoa izan da ia beti komikietan, modernotasunaren ardi-larruz mozorroturik batzuetan, mozorrorik gabe besteetan. Alde horretatik Iraultza eta bizi!-k ikuspegi aldaketa, eta haize freskoa, dakar gure komikien erakustokira.
