Irakurri berri dugun azken komikia hauxe: Burnizko Potoa. Iazko akabuko hilean argitaratu zuten liburua Denonarteanekoek. Komiki ederra benetan.
Jokin Mitxelena eta Antton Kazabonen artean ondu dute liburua (egileei buruzko informazio zabalagoa izateko klikatu izenetan eta komikipediara joan) . Baina liburuaren barruko azalean ageri denez, bada derrigorrez aipatu beharreko hirugarren izen propio bat: Anton Mendizabal, komikiaren dokumentazioaz arduratu den pertsonaren izena. Eta liburua irakurtzen duen edozeinek berehala konprenituko du liburuaren protagonista nagusia Artikutzako trena bera dela, beste pertsonaien guztien gainetik; Joxantonio, hamar urteko mutiko eta ustezko protagonistaren gainetik ere, komikiaren narrazio osoa trenaren erritmora moldatzen baita. Trena, trenaren ibilbidea, geltokiak, karga-lekuak, tunelak, trenaren inguruko aspaldiko ofizio espezializatuak, kondairak edo anekdotak, den-dena, arreta handiz ikertua eta bilduta dago Burnizko Poto honetan. Artikutzako trena informazioz kargatu duen ikerlaria Anton Mendizabal izan daiteke.
Burnizko Potoaren azala. Natura eta gizakia nahastu egiten dira Mitxelenaren irudietan.
Informazioa karga handia izan arren Artikutzako tren txikiak indarra du. Antton Kazabonek kargari heldu eta burdin bidean jarri du martxan, kontakizun interesgarri bat borobilduz: hilzorian dagoen gizon bat agertu da Artikutzako Kamio baserrian. Aizkorakada bat bularrean jaso omen du. Joxantonio hamar urteko mutila sendagilearen bila bidaliko dute Oiartzunera.
Narrazioak kutsu tragikoa har zezakeen, baina hilzorian dagoen gizajoa txerria hiltzeko mahaian jarri eta gero, etxekoak nahiko lasai lotara doazela ikusirik, umore puntua hartzen du kontakizunak. Umore beltza akaso. Hurrengo goizean, sardina zaharra eta ogi puska batekin badoa Joxantonio enkargua betetzera. Badoa Oiartzunen bizi den medikurenera. Bidean treneko tutuarekin jolastuko du, bertsoak entzungo ditu, amak egindako esku-pilotak banatuko ditu… txerria hiltzeko mahai-gainean utzi duten gizona, hilzorian, zain dagoen bitartean. Artikutzako trena eta paisaia (eta haren barruan bertako biztanleak) traka-trakaka pasatzen dira komikiaren orrietan zehar.
Paisaia, basoa, trena, zerua, gizakia, den-dena, Jokin Mitxelenak xurgatu eta kolore itzaliko paleta bat erabiliz, gamuza paperean bilduta, islatu du (izan ere, orri zuria beharrean, gamuza-kolorezkoak dira bineten atzealdeak) . Marrazkiaren lerro bigun-kiribilduek Japoniako margolaritza tradizionalaren estiloa dakarte gogora. Zinez lan ederra Jokinek egin duena.
Alde grafikotik zein komikiari osotasunean erreparatuz ere, egileek emaitza ederra lortu dutela deritzogu. Euren lan berrien zain geratzen gara.
Cesar Llaguno (Balmaseda 1972) arkitektoa da, baina 2007 urtean bineten mundura aurreneko jauzia ematea erabaki zuen. Ordutik hona hainbat argitalpenetan ikusi ditugu bere kolaborazioak: El mundo de los Pirineos, Euskal herria, Alpinist, Oxigeno, Trailrun, Medicos del mundo magazine… Iaz, Ramon Olasagastirekin batera, Iñurrategi anaien ibilbidea ardatza duen Iñurrategi anaiak: mendiari bihotz emanak kaleratu zuen. Aparteko arrakasta lortu zuen. Gaur Cesar hobeto ezagutuko dugu Kike Infamek zuzendutako elkarrizketa luze eta sakon honen bitartez.
Marrazkilari izateko gogoa piztu zizuten irakurketak zeintzuk izan ziren?
Ez dakit irakurketa baino, marrazkia bera ez ote zen izango; egin ditudan gauza guztien hari nagusia beti marrazkia izan dela uste dut. Pixka bat puztu egin dezaket akaso, bai, baina nire txikitako oroitzapenetan beti marrazten nago, edo marrazten ikasten; nire lehen lana tailer-eskola batean marrazketa irakastea izan zen… beti mirestu izan dut ondo marrazten zekien jendea.. Umetan neukan komiki bildumarekin denbora asko eman nuela suposatzen dut, behin eta berriz irakurtzen nuen bloke itxi bat zena: Tintin osoa, Asterix osoa, Lucky Luke osoa… zaila zen hortik ateratzea. Garaiaren arabera gehiago gustatzen zitzaidan bat edo beste, baina uste dut luckylukeak marraztu ditudala gehien…
Komiki Sari Nazionala jaso berri duen Javier de Isusik bezala, arkitektura ikasi zenuen. Baina bineten munduan sartu zara azkenean.
Javi eta biok taldekideak izan ginen arkitektura ikasten. Uste dut Javik garbi zeukala bineten aldera joko zuela. Neuk neure aldetik urte batzuk pasatu eta gero hartu nuen … agian neure burua eraikuntzaren munduan ikusten ez nuelako.
Orduan ez nintzen oso kontzientea izan, baina garai hartan Javik “La pipa de Marcos” argitaratu zuen, eta niretzat bultzada bat izan zen… gogoan dut komikia kaleratu eta berehala deitu niola, ilustrazioan aritzeak suposatzen zuena azal ziezadan. Geroago harremana galdu genuen, estudioa utzi eta Latinoamerikara bidaiari joan zenean. Javi bezalako hurbileko norbaitek komikia argitaratu izanak, noski, marrazkia lanbide bat izan zitekeela pentsatzera bultzatu ninduen…
Mendia presente izan duzu beti zure ibilbidean. Nondik dator lilura hori?
Oso garai eroa izan genuen. Pirinioetara sarri ihes egiten genuenen, etxez aldatzea pentsatzera iritsi ginen ere… Sokaz loturik ez dut sekula mendirik igo. Baina uste dut beti izan dudala mendiaren ikuspegi erromantiko bat; hemen behean egiten ez ditugun gauzak egiteko leku aproposa bezala ikusten genuen: trastakeriak zein orduak izarrei begira egoteko lekua zen. Hala ere, nire hogeiak ia-ia harri bat zapaldu barik eman nituen… Hala ere hanka bat mendian eta bestea marrazkietan zeukaten pertsonaienganako lilura beti sentitu dut: Lehen pirineisten ilustrazio zoragarriak: Russell, Schrader, Ramond…, edo Eduardo Martinez de Pison esaterako, oin bat mendian eta bestea irudietan. Marrazki horiek komikiaren ikuspegitik birsortzea eta arlo horretan espezializatzeaz nuen ametsa; Tintin Tibeten bezalako marrazkiekin gainera (ia ezer ez!).
Gure kulturan betiere oso presente dagoen gaia da, baina ez du jarraipen handirik izan medio honetan (komikietan)
Bai, eta orokorrean bibliografia oso mugatua da, amateur samarra batzuetan. Dokumentazioa bilatzen nuenean edo mendiari buruz irakurtzen nuenean, erreferentziazko marrazkilari baten falta sumatu nuen. Normalean, marrazketa gustuko zuten mendizaleak zirelako, edo alderantziz, mendiarekin zuzeneko kontakturik ez zuten marrazkilariak zirelako. Denborarekin, jakina, konturatu naiz bazirela, baina nik ezagutzen ez nituenez… garai hartako erreferente argi bat, Samivel izan zen niretzat.
Zure lanean funtsezkoa izan da mendi gaietan espezializatutako Sua argitaletxearekin harremana izatea. Nola sortu zen harremana?
Nik El mundo de los Pirineos eta argitaletxeko horretako liburu klasikoenak irakurtzen nituen, batez ere Miguel Angulorenak: Pirineos: 1000 ascensiones… Deigarria zen nire ustez aldizkarietan ia marrazkirik ez egotea, ezta tira komikorik, ezta txiste betegarririk. Imajinatzen nuen marrazki bat orrialde horietan argitaratzea zer suposatuko zuen… Mendiko material grafikoa sortu nuenean, portafolio bat bidali nien. Horrela kontaktatu genuen. Marrazki batzuk gustatu zitzaizkien (beste batzuk ez), eta haiekin argitaratzeko aukera eskaini zidaten (beraz, Sua argitaletxearekin beti eskerturik izango naiz).
Euskal Herria eta El mundo de los Pirineos aldizkarietan argitaratzen hasi zinen.
El mundo de los Pirineosen orri beteko irudi batekin hasi nintzen, eta Euskal Herrian, berriz, orri bateko lau binetako tira komiko (ahalegin) batekin. Orduan konturatu nintzen zein berde nengoen eta zenbat kostatuko zitzaidan tonu eta estilo propio bat aurkitzea…
Gero, Oxigeno aldizkarian argitaratzen hasi zinen, eta beste erregistro batzuetako kolaborazioak ugaritu zenituen.
Oxigeno aldizkarikoekin 20. zenbakia argitaraturik zeukatenean jarri nintzen harremanetan. Argitalpen berria zen, eta une horretan, oraindik eduki berriak sortzen ari ziren. Niretzat, makina bat marrazki sortzeko aukera izateaz gain, ilustrazio-eskola bezala erabili nuen aldizkaria (oraindik ere, eskola izaten jarraitzen du). Beti mendiaren bueltan eta bidaiekin loturik, era askotako gaiak jorratzeko aukera itzela aurkeztu zitzaidan zait: basoak, ozeanoak, mendiak, erretratuak (Messnerretik hasi eta Jane Goodall edo Thoreauraino)… hainbat formatuetan gainera: erreportajeak, goiburuak, argitaletxe-ilustrazioa… Oraindik ere orduko izpiritu jostariarekin segitzen dugula uste dut.
Oxigenorentzat lanean ere, Amudsenen komiki-biografia bat eta Everestera ere hurbildu zinen
Bai. Haien proposamenari jarraituz, aldizkariaren erdiko orrialdeetarako komiki txiki bat sortzea deliberatu genuen, Maurice Wilsonen istorio bitxia kontatuz; Everestera hegazkinez iristen saiatu zen Maurice, edo gutxienez gailurrera ahalik eta gehien hurbildu nahi zuen, azken zatia oinez amaitzeko. Orain orrialde haiek ikusten ditut eta izan nuen ausardia dela eta beldur pixka bat ematen didate, (nahiz eta orain egiten ditudan gauzekin ere, gauza bera gertatzen zaidan). Baina horrela jarraitzen dugu, Amundsenen mendeurrena ospatzeko, berriz ere zortzi orrialdeko komiki bat egin genuen.
Kasu bietan gidoia zeuk garatzen duzu. Nola egin diozu aurre erronka berriari?
Gidoia sortzea erronka zen, hala da, baina baita marrazkiak egitea ere. Ez da gauza bera komiki-tira edo ilustrazio bakarra sortzea, edo istorio luze bat binetetan kontatzea… Ahalik eta elementu gutxiekin saiatzea erabaki nuen, orrialde bakoitzak tamaina bereko sei bineta izango zituen eta gidoia binetetan kokatzen nuen narrazio bat zen. Komiki bat baino gehiago, testuarekin lagundutako ilustrazioak ziren. Pentsatu nuen minimo horietatik abiatuta elementu berriak sartuko nituela behar nuenean (globoak!?), eta aurrera egin ahala “Nola konpon dezaket hau?” galderari erantzuna emango nion.
Simon Eliasen “A pie de via” izeneko artikuluak ilustratu zenituen.
Bai, hau ere Oxigeno aldizkarian. Ordura arte editorial zutabeak ilustratzen nituen, normalean gai librea izaten nuen (pagotxa zen hori); baina horrez gainera, Simonen artikuluaren ondoan ilustrazioak egitea proposatu zidaten. Simon aldizkarian kolaboratzaile gisa sartu eta berehala izan zen hori; A pie de vía izena zuen sailak. Artikuluari ondo zetorkion tonua aurkitu behar genuen, eta niretzat erronka berri eta handi bat izan zen, istorio zehatz bat ilustratu behar izatea, esan nahi dut. Bestalde, pozarren hartu nuen enkargua Simonek idazle gisa egindako lana ezagutzen nuelako – Eta asko gustatzen zitzaidan – (Azaletik baino ez nuen ezagutzen alpinista gisa egina zuen ibilbidea). Uste dut bere artikulu eta testuek mendiaren mundutik haratago doazela, eta batez ere mendiko literaturan oso gutxi erabiltzen diren bideak jorratzen dituela.
Ondoren, zuen arteko lankidetza komikiak elkarrekin egitera zabaldu zenuten.
Oxigenori proposamena luzatu genion. Artikuluaren lankidetza ondo zihoan eta zerbait luzeagoa eginez gero ere, ondo funtzionatuko zuela pentsatu genuen. Ez genuen ezer zehatzik buruan. Coloradoko kanoian istorio bat kontatzen hasi ginen, biok Blueberryren jarraitzaile amorratuak baitgara; nire kasuan komikia irakurtzetik haratago ez naizen joan arren. Eta egunen batean, oraindik amaitu gabe dugun Western bat bukatzea lortuko dugula espero dut: Kanoi barruan eta Porrotaren balioa izena daraman saila. Simonentzat ere lehen gidoiak ziren (gogoan dut lehenak binetetara nolabait egokitzen genituen testu luzeak izan zirela, inolako elkarrizketarik gabe). Gure apustua “ikusiko dugu nola konpontzen dugun hau, baina egin dezagun” zen eta bineta ilustratuen formatuarekin jarraitu genuen. Bestalde, uste dut formatu horretan sentitzen naizela gustuen. Ederto pasatu genuen, bai, baina gerrilla espiritua duen dedikazio bat ere badugu, eta emanaldien arteko geldialdi luzeak izaten genituen…
Alpinist aldizkarirako sortu zenuten M. Poireau pertsonaia, aurrerago Oxigeno aldizkarian erabili zenutena.
Alpinist mendi-aldizkari ospetsuarekin jarri nintzen harremanetan; itxura grafikoa asko zaintzen zuten, marrazkiak sarritan argitaratzen zituzten, bai barruko orrietan bai azaletan. Deigarria iruditu zitzaidan. Orrialde bakarreko komiki egitea proposatu ziguten, eta Simonek Monsieur Poireau pertsonaia sortu zuen; Porru jauna, Chamonixeko Gidarien Konpainiako berrogeita hamar urteko mendi-gidari bat (“badira hogeita hamar urte mendiko gidaria naizela, hotzak poztu egiten nau, gustukoa dut bizitzan pedernala bezain titiburu gogorrekin ibiltzea“, horrela aurkeztu zuen bere burua pertsonaiak). Alpinist aldizkariko kolaborazioa puntuala izan zen, baina pertsonaiak harrapatu egin gintuen eta Oxigenokoek interesaturik zeuden berriz gurekin kolaboratzeko, eta Alpinisten argitaratu ondoren hilabete gutxira berriro bueltatu ginen aldizkarira, formatua mantenduz. Argitaratu dira dagoeneko seriearen 20 istorio. Eta horretan gabiltza, frogak eginez beti ikasten. Formatuak asko baldintzatzen du narrazioa; 16 bineta txiki dira orrialde bakoitzeko, beti lez globoak ia ez ditugu erabiltzen; azken aldian ia elkarrizketarik gabeko gag-aren estiloa esploratzen ari gara.
2014an Trailrun aldizkaria sortu zen. Horretan ere parte hartu zenuen.
Oxigenoren “ahizpa” da. Nahiko naturala izan zen dena, erredakzio partekatua baitzuten.
Lan ezberdinak tartekatu zenituen ondoren, Balmasedako Gerra Zibilari buruzko komiki labur batetik hasi eta Alex Txikonen liburu batera arte.
Bai. Balmaseda 1937 memoria elkartearen proiektu bat izan zen, formatu xumekoa, baina aldi berean, oso proiektu interesgarria. Balmasedan gerrako pasarteak berreskuratzea zen helburua. Normalean, tebeo baten orrialdeak amaitzen ditudanean, beti nahi izaten dut orrialde guztiak berriro marraztea, baina oraingo honetan justifikatuta zegoen, proiektuan aurrera egin ahala informazioa eta testigantza berriak agertzen zihoazelako. Asko luzatu zen, baina egunen batean moztu eta amaitu beharra zegoen. Hala ere inoiz proiektura itzuliko gara. Grafikoki oso interesgarria izan zen proiektua, mendietan esku handiak zituzten uniformedunak marraztea zelako (hasiera batean Kolitzako batailan kokatuta ego zentratuta egongo zen). Txikonen liburua Suaren eskutiksortu zen Everesteko komikia amaitu eta gutxira. Unai Ormaetxeak euskaraz idatzitako liburu ilustratua da, eta Alex Txikon du protagonista. Nire ustez, liburua ilustratuz ez naiz komikiak egiten bezain arrotza sentitu, nire saltsan baizik.
2017an izan zenuen Bilboko Mendifilm jaialdiarekin harremana.
Ezagutzen nuen jaialdia, baina ez nintzen haiei idaztera animatu, hain gertu izanik ere… baina azkenean bai, animatu nintzen. Mendifilm jaialdiak mendiaren gaia gainditzen zuela iruditu zitzaidan (adibidez, oso deigarria izan zen Clint Eastwooden “Licencia para matar” 2014ko jaialdiaren kartela). Lehen urte horietan eszenografia bat proiektatu genuen inaugurazio egunerako, jaialdiaren hamargarren urteurrena zela aprobetxatuz. Beste aspaldiko ideia batzuk ere berriz agertu ziren eta horietako bat euskal alpinismoari buruzko komiki bat egitea izan zen…
Urtebete geroago Ramon Olsasagastirekin batera, Everest, Herri oso bat gailurrean komikia sortu zenuen.
Hala da bai. Nire ustez, aspalditik zuten komikia sortzeko asmoa, baina urte hartan hainbat faktorek bat egin eta proiektua aurrera atera zen… Mendifilmen oso argi zuten gidoilaria Ramon Olasagasti izango zela, eta baita euskal alpinismoari buruz jorratu behar genuen lehen komikiaren gaia 1980ko igoera izan behar zela ere.
Komiki horretan Everest mendian gailurra egin zuen lehen euskal espedizioaren istorioa azaltzen duzue
Beste garai bateko espedizioa izan zen, oraindik ingeles, poloniar… aitzindari guztien izpiritua zuena: oso talde handia eta hierarkizatua izan zen, batez ere gailurra egitearen garrantziaz jabe zena, gailur hori zeinek zapaltzen zuen horrenbeste kontuan hartzen ez zuena… batek gailurra lortzen bazuen, talde osoak gailurra egin zuenaren iritzia zegoen. Karga sinboliko itzeleko igoera izan zen, euskal alpinismoaren mugarria, noski.
Zelakoa da gidoilariarekin harremana?
Bi hasiberri gara binetak eginez. Ramonen lehen gidoia ere bada. Ping-pong partidaren erritmoan egiten dugu lan. Ramonek gidoi oso irekiak idazten ditu. Lehendabizi berak bidaltzen dit testua, ondoren nik zirriborroak egiten ditut. Itzultzen diot berriz eta emaitza bateratzen dugu. Horrela, batetik bestera dabil gero eta gehiago zehaztuz doan zirriborroa. Normalean bi zirriborro izaten ditugu eta azken bertsio bat tintara pasatzen dut. Nik trankil-trankil marrazten dut beti, ze badakit Ramon ondoan daukadala beti, zalantza teknikoak zein estilokoak, zuzendu eta bideratzeko.
Orain arteko kolaborazioak baino askoz luzeagoa da lan hau. Asko aldatu da lana egiteko modua?
Bat-batean baietz erantzungo nizun “asko aldatzen da, bai”, baina benetan uste dut ez dela hainbeste aldatzen. Lan-metodoa berbera da beti, baina honetan tebeoaren orrialde guztiak gutxieneko planifikazio batez eramaten saiatu naiz.
Liburua alpinismoaren jarraitzaile diren irakurleak baino urrunago heldu da.
Hasiera batean, liburua irakurle mendizale batentzat zela pentsatu genuen, baina uste dut kontatzen denaren garrantzia hainbestekoa dela (asko edo gutxi, denok ezagutzen dugun gai da), ze, agian, komikia zirkulu horretatik ateratzea lortu dugula. Lan hobea edo okerragoa izanda ere, dokumentu gisa geratuko den liburua da. Liburuak, batzuetan, kutsu didaktikoa badu, igoera bertatik bertara ezagutu ez zuen gazte publiko batentzat pentsatua, instituturen batean irakurketa liburu bezala erabili izan dutela badakit.
Ondorengo lana asmo handiagokoa izango duzue: Iñurrategi anaien eskalatzaile ospetsuen bizitzaren errepasoa.
Everesteko euskal igoera zein Iñurrategitarren ibilbidea marrazkietan islatzea suposatzen zuen mendizale komunitatearekiko erantzukizunean gehiegi ez pentsatzen erabaki nuen; batez ere gehiegi larritu eta ez abailtzearren….
Testuak idazteko Baltístan Fundazioko kideekin elkartu zineten; harreman berezia daukate Iñurrategitarrekin.
Hasiera batean Baltistan fundazioak Felix Iñurrategi-Baltistan izena zeukan, Felixen omenez; bi anaiek urteetan zehar euren konpromisoa hedatuz joan zirelako, eta fundazioak aurrera eraman nahi zituen proiektu guztiak gauzatzen joan zirelako. Oso lotura berezia izan dute anaiek Balti herriarekin. Nik, gainera, Ramonen bitartez lehen eskutik ezagutu ahal izan dut dena, gurean, Euskadin, fundazioko jardueretan sartuta baitago.
Gorago aipatu dugunez, Everestek orrialde-kopurua handitze bat ekarri zuen, baina oraingo honetan obraren luzera bikoiztu ere egin duzue.
88 orrialde marraztuta… Iñurrategitarrek ibilbide luze bat dute kontatzeko. Eta Ramonek batzuetan damu izan du tintontzian igoera batzuk utzi behar izanak (barreak).
Dokumentazioaren ikuspegitik kontakizun zehatzago baten aurrean gaude, baliabide berriak garatu behar izan dituzue anaien balentria desberdinak azaltzeko, denborekin jolastuz.
Everest kontakizun linealago bat izan zen: hurbilketa-saiakera-tontor, hau da igoera klasikoaren estrukturarekin. Bi liburuen helburuetako bat jarduera alpinoak dokumentatzea izan dela ahaztu gabe, Iñurrategitarren liburuan Ramonek hainbat jauzi egin ditu denboraren erabileran: Alberto da, 2017tik, igoera baten aurreko uneetan istorioa kontatzen duena; Shazia, fikziozko pertsonaiarekin batera. Pertsonaia horretaz baliatzen da Baltistanekin lotutako gai guztiak jorratzeko eta, ondo diozun bezala, denborekin olgetako.
Oraingo honetan, Felipe H. Navarroren laguntza izan duzu; koloreaz gain, lanaren errotulazioaz ere arduratu da.
Felipek aspalditik neukan fitxatuta, bere lana asko gustatzen zitzaidan eta sareetan jarraitzen nuen. Gerra zibileko komikian errotulazioarekin lagundu zidan, eta nik gertutik jarraitzen nuen bere kolorista lana ere, uste nuen bere koloreztatzeko modua ondo gera zitekeela nire mendietan. Ez dut uste serioegi pentsatu nuenik egunen batean elkarrekin zerbait egin ahal izango genuela. Mendifilm eta Sua argitaletxeak ere anbizio handiagoa erakutsi dute Iñurrategiren proiektua planteatzeko (euskarazko itzulpenarekin ere bai, Ander Izagirreren laguntzarekin), eta orduan heldu zen Felipe proiektuaren parte izateko aukera. Zer esango dut ba… haren koloreek nire marrazkiei dimentsio berri bat eman die.
Nolakoa izan da obra sortzeko prozesua?
Iazkoa zaila izan da guztiontzat. Ramonek eta biok uda aurretik prestaturik genuen zirriborro batean abiapuntu jarri eta aurrera egin genuen. Ondoren tintaz marrazten hasi, eta Felipe, berriz, koloreztatzen. Azken esprinta oso luzea izan da, eta astean hamar orrialde egiten saiatzen ginen. Konfinamendua pixka bat lasta izan zen urtean zehar, baina azken uda oso arraroa egin zitzaidan, komikigintzan bete-betean zentraturik, ia obsesiboki, bizi izan nuelako. Bestela ez genuen garaiz amaituko.
Nola dokumentatu zara?
Gaur egun batez ere interneten arakatuz, normala denez. Suarekin egindako lehen marrazkietarako, oraindik mendiko liburuak erabiltzen nituen (nire liburutegia ziztu bizian handitzen saiatu nintzen), mapak eta baita argazki propio batzuk ere erabili izan ditut (ez zait gustatzen mendian nabilelarik arreta galtzea, argazkiak egitea karga bat iruditzen zait, eta marraztea gauza bera… Uste dut batzuetan buruz ezagunak nituen mendiak buruz marrazten nituela). Pirinioetarako dokumentazioa ondo ezagutzen nuen espazio bati buruzkoa zen… baina Oxigenoarentzat marrazten hasi nintzenean, informazio guztia Interneten bilatzera pasatu nintzen. Irudiek mendien ikuspegi partziala ematen dute beti, baina ezinezkoa litzateke Antartika edo Hegoafrikako paisaiak beste era batean dokumentatzea, adibidez…
Everest eta Iñurrategi komikietarako beti esku-eskura garai hartako argitalpenak izan ditut; Felipe Uriarteren “Vascos en el Everest”, eta Iñurrategi anaien libururako, “Gure Himalaya” eta “Hire Himalaya”. Liburu hauetan, badira mitikoak dira irudiak eta ezinezkoa zen horiek saihestea. Iñurrategi anaien gaineko informazio ugari dago Youtuben ere, Euskal Telebistarako espedizio batzuk ere grabatu zituztela uste dut. Nolanahi ere, Ramon, kontu hauetan, nire gurua da, beti pasatzen dit behar dudan material guztia. Esate baterako, Baltistani buruz, nik sekula aurkitu ezin izango nituen dokumentuak lortu zizkidan, edo bigarren mailako pertsonaia baten argazkiren bat bila banenbilen lortzen zidan. Kasu horietan Albertoren laguntza ere izan dugu, bere artxiboan irudi bilaketak egiteko.
Liburua denbora errekor batean agortu zen.
Batez ere euskarazko edizioa. Everestekin ere gertatu zen, bigarren edizio bat atera behar izan zen ziztu bizian erregeetara iristeko. Oso gai maitatuak dira, bereziki aurten Iñurrategi anaien gaia, hortaz liburuaren aurkezpenean eta sinadura-saioetan batez ere jabetu nintzen ( orduan bizi genuen egoera izanda ere). Kontuan izan behar da, halaber, liburua funtsezko data batean atera zela, Durangoko Azokaren bueltan, eta Mendi jaialdia Bilbon ospatu zela Gabonak baino bi aste lehenago…
Liburuak 3.000 aleko tirada izan zuen, gure inguruko komiki sektorean ohikoa izaten den baino tirada altuago bat da, baina hala ere, badirudi komiki-munduan ez duela oihartzun berezirik izan.
Komikia, Mendi jaialdi eta Suako irakurleen zirkulotik atera den arren, nagusiki mendi-zirkuitura bideratu da. Aurten Fnacen edo Elkarren liburu salduenen zerrendan ikusi badugu, Iñurrategitarrek interes handia pizten dutelako izan da. Hala ere, bildumak, jarraitzekotan, komikizaleen zirkuluan barneratzea espero dut, edo mendiarekiko interesik ez duen beste publiko bat liburuen irakurle potentziala izatea. Oso goian helburu jarriz, Taniguchiren “Jainkoen gailurra” bururatzen zait eredu gisa. Gogoan dut mendi irudien bila nenbilenean irakurri nuela eta edonorentzat interesgarria izan daitekeen istorio zoragarri batekin t egin nuela topo. Uste dut horretan gabiltzala proiektuan sartuta gauden guztiok.
Horrelako lanen bat in situ (mendian) egitea inoiz pentsatu duzu?
Burura datorkit Ramon, Everesteko iparraldeko aurpegian, Alberto Iñurrategiren espedizio batean egon zela (Juan Vallejo eta Mikel Zabalzarekin batera), espedizioa kanpaleku nagusitik dokumentatzen. Bidaia polita izango zen, noski. Baina bestalde… oso zaila dirudi. Pentsa, ez nago batere eroso kalean marrazten, nire mahaia eta inguruak gustatzen zaizkit… informazioa biltzen dut gero marrazteko… baina horretara ere ohitu egingo nintzateke, ziur.
Nola ikusten duzu zeure burua etorkizunean?
Marrazketaren munduarekin modu batera edo bestera lotuta, marrazten, irakaskuntzaren munduan… nahiz eta neure burua beste era askotan ere ikus dezaket (barreak), baina beti orri baten gainean zirriborroak egiten.
Proiektu berririk bai?
Ziur asko euskal alpinismoaren mugarri enblematikoen inguruan lanean jarraituko dugula… Mendiarekin zerikusia duen beste proiektu batean ere sartuta nago, Feliperekin batera (badirudi gustua hartu diola). Simon Eliasekin aldiz “El valor del fracaso” proiektuari berriro heltzea gustatuko litzaidake, eta oso-osorik dena bermarraztea, oraindik marraztu ez ditudan bi zatiak bukatu eta, ondoren, liburu itxura ematea. Batzuetan, erabat sinetsi gabe komentatzen dugun arren, horrela hasi ginen Everestekin…
Ondarroatik heldutako azken Globhitoak azaltzen duenez, hile honetako 10era arte Udal Erakusketa aretoan ikusgai izango da Muittu erakusketa. Luterl taldearen esku-paperaren arabera, komikigintza eta marrazki bizidunak enbor bereko bi adar dira.
Globitho esku-orriaren azken alea
Era berean antolatutako jardunaldiaren bitartez Juanba Berasategi (1951-2017) euskal animazioaren aitzindaria, omendu nahi da ere.
“Erakusketa honetan Euskal Herrian aintzindariak izan ziren lanetatik hasi eta gaur egun arte luzatzen den garaia ikusteko aukera eskaintzen da. Ia artisautza legez sortutako lehen marrazki bizidunetatik, nolabaiteko industria gauzatu zen arte ikus daiteke. Gurean, aipatutako garaian egin ziren ekoizpenik garrantzitsuenen ibilbidea azaldtzen da. Besteak beste; film luzeak, laburrak, publizitatea, saiakera txikiak edota telebistako sioak ikusi daitezke. Marrazki originalak ikusgaia izateaz gain, bideo-emanaldi batean ikusteko aukera izango da hauen zenbait pasarte; Kalabaza Tripontzia (1985), Borobil, Sorkunde (1992), Megasonikoak (1997) Ametsen lapurra (1999), Ahmed Alanbrako printzea (1997), Fernando Amezketarra (1994-1995), Lazkao Txiki (1998-99), Txirrita (1999-2000).”
“Basolatik berri onik ez” komikiari soinu-banda bat jarri behar balitzaio, ez litzateke izango, ez, Benitoren Orbaizetako arma olaren kantua, Orbaizetako fabrikan oinarrituta egon arren komikian agertzen den arma-ola. Samurregia da kanta gabiaren erritmoan, Traunku! Traunku!, sortutako komikiarentzat.
Komikiak Trash erritmoa baitauka, abiadura, bizkor doa istorioaren emaria, kolpez-kolpe, irudiz-irudi. Joseba Larratxeren marrazkiak bizi eta adierazgarriak dira, baina era berean, xehetasun txikienak ere jasotzeko gaitasuna daukate haren irudiek, marrazkiaz aparte koloreen ahalmena ere trebeki baitarabil; adibidez, sendatzaileak medikuaren zauria ixteko kakalardoaren pintzak erabiltzen dituen binetetan.
Asiskoren gidoia irudikatzea ez zen erraza izango, ez, oso konkretua baita alde batetik, Orbaizetako ola marraztu beharra, eta errealismotik gertu ibili beharra zegoen, baina, bestalde, gidoia oso irudimentsua ere bada. Asiskok euskal-mitologi berri bat asmatu baitu komiki honetarako propio. Zaila, baina behin emaitza ikusita, ez da dudarik, Asisko eta Josevisky-ren arteko elkarlana guztiz emankorra izan dela.
Iraultza eta bizi!-k ikuspegi aldaketa, eta haize freskoa dakar gure komikien erakustokira. Asteburu honetan, Gara egunkariarekin batera eskuratu ahal izango da kioskoetan 22 € ordainduta edo harpidedunek 20 €-ren truke jaso ahal izango dute.
Komiki-tradizio garrantzitsua duten herrialdeen artean historia gai inportantea izan da beti; jakina denez, herrialde bakoitzak norberaren historiari erreparatu dio gehien bat, eta komikilariek garai historiko ia guztiak binetetara egokitu dituzte.
Garai batetik hona, komikia historia eta goi-mailako ikerketa-kazetaritzarako tresna egokia izan daitekeela erakutsi du ere. Bururatzen zait, adibidez, Etienne Davodeauren “Cher pays de notre enfance”, genero honetan ezagutzen dudan libururik bikainena agian; aipatutako komikia ikerketa sakon baten testigantza da. Benoit Collombat kazetariaren ondoan apunteak hartzen doan marrazkilariak, Étiennek, zuzenean komikiaren bizkarrezurra osatuz doa. Komikian agerian geratzen dira Charles de Gaulle generalaren Errepublikaren estolda zikinenak.
Iraultza eta Bizi! Ildo beretik dabilen lana da. Ez da komiki soila, besterik gabe, ez. Liburu irakurri ondoren, ikerketa sakon baten osteko emaitza dela ondorioztatzen dugu. Burgosko prozesuaren gainean gidoigileak, Mikel Antzak, lupa jarri eta gaiaren inguruan aurretik idatzi den guztia arakatuz aparte, testigantza berriak jaso ditu ere. Gaiak eskatzen duen lez, neurriz gaineko tonu literariotik aldendu egin da gidoigilea. Adurrek bere aldetik jasotako informazioa prozesatu, eta bere marrazki-estilo bizira egokitu du. Gaia erdi epikoa eta erdi dramatikoa izan zitekeen, baina hala ere, aldiro, kontaketak, umore puntu bat hartzen du aipatutako estilo-grafikoaren ondorioz, eta baita benetako egoera batzuek ere, Beihl kontsularen ihesaldiak adibidez, irakurketa horren alde egiten dutelako.
Euskaldunen eta espainiarren arteko gatazka eta biolentzien arazoaren interpretazioa aldebakarrekoa izan da ia beti komikietan, modernotasunaren ardi-larruz mozorroturik batzuetan, mozorrorik gabe besteetan. Alde horretatik Iraultza eta bizi!-k ikuspegi aldaketa, eta haize freskoa, dakar gure komikien erakustokira.
Aste honetan dendetara heldu diren bi komikien berri ematen dizuegu hemen. Helize eta Iraultza eta bizi!, gure historia (grafikoa) gure ahots propioarekin kontatzen duten lanak dira.
2020aren amaierara iristen gaude baina komikiari dagokionez oraindik ez da urtea amaitu. Ezustekoak daude. Azken orduko bat, Komikipedian iragarrita ikusi duguna da; Burnizko potoa, Jokin Mitxelena marrazkilari eta Antton Kazabonen lan bateratua, (euskal komikigintzaren egoera eguneratua eta oso argi zerrendatua ikusi nahi duenak Komikipedian, Iñaki Otamendik zuzentzen duen webgunera sartu, besterik ez du egin behar). Ahal den neurrian, azken komiki honen azterketa zehatzago bat egiten saiatuko gara hurrengo post batean.
Gaur, aste honetan bertan kaleratu den Helize, eta aste-akaburako kaleratuko den Iraultza eta bizi! aipatuko ditugu.
Helize dagoeneko komiki-dendetan Iraultza eta bizi asteburuan Gararekin batera salgai izango da
Gara egunkariarekin batera datorren asteburuan (28 eta 29an) banatuko da Burgosko auzia: Iraultza ala bizi!; Mikel Antzak idatzitakoeta Adur Larreak marraztutako lana. Liburuaren edukiak 1970 urteko abenduan ETAko hamasei kideri egindako epaiketa ospetsua dakar gogora (datorren abenduan ospatzen baita prozesuaren 50. urtemuga). Zalantzarik gabe, gure iraganaren azalpen grafiko bikain bat eskainiko digu oraingoan ere Adurrek, aurreko beste komikietan erakutsi duen ildotik beretik. Mikel Antza izeneko idazle handi baten bermea du gidoiak.
Bigarren komikia, Helize, Iñaketek marraztu du, eta artikulu hau sinatzen duenak hartu du gidoiaren ardura (Mikel Begoñak). Kasu honetan ere, abenturazko erregistroaren azpitik, badago historia sozial eta politikoa kontatzeko nahi bat. Bizkaian gertatzen da kontakizuna, Gerra Handiaren garaian, 1917an, zehatzago esateko; baina nazioarte mailako gertaera garrantzitsuek oihartzun argi bat daukate tokiko egoeran. Alemaniarrek ezarritako itsas-blokeoa edo irlandarren Pazkoko Matxinada, adibidez, euskal nazionalismoaren bi ildoen arteko kontraesanak agerian utziko ditu; urteen joanean kontraesanak arrakala bihurtuko dira. Harriet etxeak kaleratu du komikia eta salgai dago ohiko komiki-dendetan.
Zorionez gure komikigintzaren gaurko panoraman adin guztietarako egokiak diren gero eta komiki gehiago aurkitzen ditugu; baita ume eta gazteentzat ere. Artikulu honetan 2010-2020 urteen arteko gazte eta umeentzat komikiak aztertzen ditugu.
Irakurle beteranoenek gogoratuko duzue aspaldian komikiak, tebeoak, haurrentzako produktutzat jotzen zirela. Tebeoa, Hego Euskal Herrian zabaldu zen izendapena da, komiki-aldizkaritxo xume eta merke bat izendatzeko erabiltzen zena, gure haurtzaroan edozein herriko kioskoan ogerleko baten truke eros zitekeena. Egungo tebeoaren oinordekoak Xabiroieta Irria aldizkariak bihurtu dira. Baina orduko argitalpenen aldean kalitate askoz handiagoarekin inprimatzen dira gaurkoak; eta orduan baino askoz gehiago zaintzen da egileen autoretza. Gainera, Xabiroi aldizkariaren kasuan, aldizkaria album formako lan luzeagoak publikatzeko plataforma ere izan daiteke (hauxe izan zen bere garaian Tintin, Spirou,Pilote eta beste aldizkari franko-belgikarrak komikiak kaleratzeko estrategia) .
2006tik Xabiroi euskal komikigintzaren zutabeetariko bat da
Irria, 2 eta 8 urte bitarteko haurrei zuzenduriko hilabetekaria
Tebeoetatik eleberri grafikoetara
Euskaraz, Pan-pin, eta ondoren, Kili-kili eta Ipurbeltz tebeoek izan zuten berebiziko garrantzia. Baina 90eko hamarkadaren ondotik, ohiko komikigintzaren gainbehera heldu zen. 90. hamarkadaren bukaeran nazioarte mailan irakurle helduarentzat sortutako produktu “serioa” bihurtu zen komikia, nobela grafikoaren izenpean; komikigintza berriaren olatua atzerapenarekin Euskal Herrira ere heldu zen. Ordurako komikigintzak erabat galdua zuen irakurlego gaztearen estimua; ume eta nerabeak askoz interesatuago baitzeuden bideojokoetan, kontsoletan eta antzeko produktuetan.
Tebeotik eleberri grafikora, azken hamarkadetan komikigintzak izan duen bilakaera; haur-irakurleetatik irakurle helduetara… baina oraindik ere, zorionez, badute haur eta gazteek zer irakurri….
Arian-arian , haur-gazteentzako komikiek medioaren etorkizunerako hain garrantzitsua den espazioa berreskuratzen ari dira, 2015 urtetik aurrera, batez ere. Banan-banan, eta alfabetikoki ordenaturik, beherago aurkezten ditugu berpizte horren “errudunak” nortzuk izan diren.
Bilboko argitaletxeak baditu lehen irakurleentzat oso egokiak diren komikiak. Azpimarratzekoa da Waluk seriea. Waluk, klima aldaketara egokitzen ikasi duen hartz polarra da. Istorio samurrak dira Emilio Ruizek sortu dituenak, eta Ana Mirallesek, akuarela teknika trebea ezin baino hobea erabiliz, irudi zoragarrietan moldatu dituenak. Hiru ale argitaratu dira dagoeneko.
Waluk, klima aldaketaren arazoa umeei hurbiltzen dien hartz polarra
Aurten gainera, Astiberrik Txikiberri izeneko bilduma jarri du martxan. Etxeko txikientzat aproposak diren komikiak, katalanetik, galizieratik eta frantsesetik itzultzeari ekin dio, eta ondorengo komiki-serie ezberdinen lehen zenbakiak argitaratu dituzte: Biga 1. Benetan identifikatu gabeko animalia, Uxio eta Claude eta Morino 1. Madarikazioa.
Bartzelonako argitaletxeak Super Patata izeneko seriea argitaratzeari ekin zion duela bi urte, eta dagoeneko serieak hamar titulu argitaratu ditu. Zein baino zein dibertigarriagoak dira Super Patataren abenturak. Lehen irakurleentzat guztiz gomendagarria da seriea, irakurtzeko erraza baita, eta komikiaren egileak, Artur Laperlak, trebeki erabiltzen dakielako marra-arineko irudiak, gainezka egiten dion irudimenak sortarazten diona islatzeko. Serie osoa gure artean aparteko arrakasta izaten ari da.
Super Patata, Super Arrakastatsua, hile honen bukaeran 10. alearekin borobilduko dute seriea
Euskal egunkaria gure egungo komikigintzaren hiru izar handiren babeslekua da: Antton Olariaga; Patxi Huarte, Zaldieroa ; eta Iñaki Martiarena Otxotorena, Mattin. Lehenengo biek tira komikoaren formatua lantzen dute egunero, Zakilixut eta De Rerum Natura izeneko komiki-sail beteranoetan. Hirugarrenak, Mattinek, Belardo pertsonaiaren istorioak marrazten ditu larunbatero Mantangorri gehigarrian, lehenago Euskaldunon Egunkarian agertu zen (Espainiako “justiziak” komunikabidea itxiarazi zuen arte). Belar-meta bat Belardo izanik, Berriak liburu batean”enfardatu” du: Belardo, ba al zatoz?
Belardo, Mantangorriko orrietatik, liburu batean bizitzera pasatu den belar-meta.
Urnietako argitaletxeak haurtzaroaren eta nerabezaroaren arteko adin-tarterako interesgarriak diran hainbat izenburu kaleratu ditu dagoeneko; gehienak Frantzian izandako arrakastaren bermearekin euskarara ekarriak izan dira; eta ez da dudarik, gazteentzat erakargarriak abenturazko edo amodiozko kontakizunak izaten direla gehienetan. Halakoak dira Harald eta Ignir-en altxorra , Isaline: sukaldaritzako sorginkeria, Isaline: Sorginkeri izoztua, Inoiz ez … azken titulu hau, adibidez, Bruno Duhamel komikigilearena dugu. Herriko politikariei, eta baita naturen indarrei, aurre egiteko gai den amama zahar eta itsuaren parabola interesgarria. Urtea bukatzeko, Brunoren azken lana kaleratu du argitaletxeak: #Kontaktuberria.
Baina ezinbesteko liburua, gure ustez, Elefantearen tristura da. Barru-barrura iristen den istorioa, batzuetan gazia, besteetan gozoa, momentu oro sentikorra edo lazgarria; baina, era berean, mezu itxaropentsu eta baikor bat usten digun kontakizuna ere bada. Alderdi grafikotik azterturik, Nina Jacqmin, belgikar marrazkilari gaztearen lana bikaina da. Ikatz-teknika erabiliz, eta koloreei dagokienez, urdinera eta gorrira mugatuz, goibeltasun giro batean biltzen du istorioa. Gure ustez, hamarkadako izenbururik aipagarrienetako bat hauxe da.
Elefantearen tristura, Nicolas Antona eta Nina Jacqminen lan zoragarria
Derrigorrez aipatu behar dugu Ipurbeltzen garaietako Miguel Berzosa donostiarraren Mintxo pertsonaia, Harriet argitaletxeak berreskuratu duena. Gaurko umeen artean orduan bezain arrakastatsua izaten segitzen duen umorez betetako liburua. Bruguera etxearen ikutua dute Berzosaren istorioak, baina Mintxoren patua ez da, Bruguera pertsonaien kasuan bezala, aldez aurretik erabakita izaten. Mintxo herrikoia, kuxkuxero eta atsegina dugu, gauzak ondo ateratzen zaizkio batzuetan, beste batzuetan, ordea, ez hainbeste.
Eta aipatu behar da, nola ez, euskal zientzia-fikzioaren generoaren ikur handienetako bat dena, gaurkotu ondoren, berriz ere plazaratua izan zena 2016an, Jon eta Mirka. Komikia nerabezaroaren aurreko irakurleei zuzenduta dagoen arren, duen kalitateagatik edozein adinetako irakurleek gozatzeko modukoa da. Harrieten gidoiaren fantasia, Daniel Redondoren marrazki fina eta zehatzarekin bikain uztartzen dira; seguruenik marrazkilari donostiarraren lan aipagarrienetako bat hauxe da.
Harriet argitaletxearen katalogo anitza da, baina nerabeei eta gazteei zuzendutako irakurketak dira nagusi.
Jordi Bayarri egile valentziarra zientzialari ezberdinen bizitzak komikiratzeari ekin zion duela urte batzuk, 2012an zehazki, Galileo Galileiren bizitza komikira eraman zuenean. Euskaraz 2015ean kaleratu zen IkasElkaren eskutik, eta ordurik hona, badira beste sei liburu ondorengo urteetan argitaratuak izan direnak. Galileoren ostean Newton etorri zen, gero Marie Curie, Darwin, Aristoteles eta azkenik, Hipatia. Jordi Bayarriren estiloa arina eta umoretsua izan arren, umeen irakurketarako egokia, ez da horregatik historia eta zientziaren zehaztasunetik urruntzen.
Jordi Bayarri, zientzialarien biografietan espezializatu den autorea
(Luterl taldea)
Euskoman: Izan ala ez izan, komikia 2014ean kaleratu zuen Ondarruko Luterl taldeak. Ioni Artetxe da gidoiaren arduraduna eta Kaiet Bengoetxea marrazkia eta kolorearena, bere aldetik. Superman heroi antiheroikoaren binetak jatorriz Mantangorrin, Berriako gehiagarrian, argitaratu ziren.
(Turko comics)
Buyan komikia euskaraz argitaratzeko, komikiaren egileek Turko Comics izeneko zigilua sortu zuten, eta horrela, 2019an Buyan komikiaren euskarazko edizioa kaleratu zuten. Aritz Truebak irudietara eraman zuen Martin eta Xabier Etxeberria anaiek idatzitako gidoia. Hirurok komiki sendo eta borobil bat osatu dute, abenturaz eta emozioz josirikoa. Fantasia, mitoak eta historia dira Buyan eraikitzeko erabilitako osagai nagusiak; eta noski, eraikinaren porlana Aritzen marra garbiko estilo bizi eta dotorea izan da.
Buyan, kutsu mitologiko duten ezpata-abenturak
Pendulu baten erregulartasunarekin, urtero-urtero album eder bat uzten joan zaigu Ikastolen Elkartearen babesa duen Xabiroi aldizkariak. Badira 14 urte aldizkaria sortu zela, eta badira 13 kaleratu dituzten albumak. Behean zerrendaturik amaitzear dagoen hamarkadan plazaratu direnak. Gazte, ikasle zein ikasleen gurasoei interesa lekizkiekeen komikiak dira. Gidoiaren eta marrazkiaren kalitatea duten lanak dira, Xabiroi inguruan Euskal Herriko lehen mailako egileak biltzen baitira. Kaleratu berri den azken-azkena, Asisko eta Joseviskyk osatutako bikote artistikoaren lana dugu, Basolatik berri onik ez .
Arian-arian, komiki ondare garrantzitsu bat sortu du Xabiroik
Euskal Herrian ospatzen den komiki lehiaketa beteranoenak aste honetan eman du jakitera aurtengo txapelketaren irabazleak nortzuk izan diren. 2020ko podiumera hauek igo dira:
LEHEN SARIA VampRaúl Ariño Merino BIGARREN SARIA Bihots Iñaki Martiarena Otxotorena Mattin HIRUGARREN SARIA Los viejos roleros Roi Paz Collazo
EUSKARAZ Sagarra eta gezia Igor Sarralde Ussia
34. edizioa bete duen lehiaketak, sasoi oso onean dagoela erakutsi du, guztira 85 lan aurkeztu baitira.
Baina, bestalde, euskaraz aurkeztutako lan bat lehen postuetan ikusteak, poza besterik ez digu ematen, jakinda, gainera, lehiaketa honetara espainiar estatu osoko egileek bidaltzen dituztela euren lanak (lehen sariduna adibidez A Coruñakoa da, hirugarrena Bartzelonakoa).
Beraz, zorionak lehiaketaren irabazleei eta zorionak baita, lehiaketaren antolatzaileei.
KOMIKIA: Euskal Komikia 1975etikduela hiru urte sortutako erakusketa baten jarraipena da, Komikia: Euskal komikia 1975-2017rena. Bizkaiko Aldundiaren babesarekin antolatu zen orduko erakusketa eta baita oraingoa ere. Kike Infame eta Mikel Begoña ibili dira komisario-lanetan eta saiatu dira azken hiru urteak kontuan izatea erakusketa eguneratu eta freskatzeko.
Bizkaiko Foru Aldundiak antolatzen duen Ibiltari programaren barne kokatzen da ekimena, eta erakundearen asmoa erakusketa geroago beste herri batzuetara eramatea da.
Erakusketa berriaren helburu nagusia hauxe da: 1975 urtetik gaur arte komikigintzak Euskal Herrian izan duen bilakaeraren ikuspegi orokor bat eskaintzea. Ardatzean euskaraz ekoiztutako materialak daude, oraingo erakusketa berriztuan ere, eta azken hiru urteotako ekoizpenaren lagin bat bertan ikus daiteke.
Euskal Komikia 1975etik Bakioko Txakolingunean (Basigoko Bide Nagusia, 3), ikusgai izango da egunero, urriaren 5etik 2021eko ekainera arte.
Beraz, denbora dago bertatik pasa eta, Bakioko txakolin kopa bete eskuan, erakusketaz gozatzeko.
Paseko hegaztiak izanik, lekeitiar antzarak Kataluniara doaz.
Bihar, etzi eta etzidamu Adur Larrea marrazkilariak, Antzara Eguna komikiaren aurkezpenak egingo ditu Kataluniako zenbait lekutan: Bartzelonan, Granollersen eta Bartzelonan berriz ere. Azken ekitaldi honetan Harkaitz Cano idazle eta gidoigilea izango du lagun.
(Luterl taldea)
(Turko comics)
