Beste bi hizkuntzatan argitaratu dute Alex Machok, Garlukek eta Harrietek sortutako Lotsa eta ahaztea komikia. Oraingoan, danieraz eta nederlanderaz plazaratu da E-voke eta Dark Dragoon Books argitaletxeen eskutik.
Komikeritik zorionik beroena hiru egile handiei!
Jatorriz Castermanek argitaratu zuen Julio Verneren klasikoa 2021ean, eta laster, apirilean, Bego Montoriok euskaratuta, liburudendetan izango da salgai. Younn Locard marrazkilari normandiarrak izan du alde grafikoaren ardura. Autore gazte hau ezaguna da frantziar iraultzari buruzko lan oso zabal eta dotorea marraztu zuelako -Revolution 1 eta 2, Actes sud argitaletxearen eskutik-.
Liburua Cartem book argitaletxeak kaleratuko du eta hauxe da euskaraz argitaratzen duen lehen komikia.
Pandemia osteko Haur-Gazte Komikigintzak (HGK aurrerantzean) marka berriak ezarri ditu. Helduen eta gazteen komikien arteko mugak batzuetan lausoak diren arren, ondorengo zenbaketa egin dugu: 2022an argitaratu ziren komikien erdiak HGKa izan ziren ; 2023an guztira %66 izatera iritsi dira.
Gorakadaren arrazoiak, alde batetik, 2020ko artikuluan aipatu genituenak dira. Orain orduko lerro nagusiak mantendu eta sendotu egin dira: Astiberri, Harriet, Bang eta beste argitaletxe batzuek pandemia aurrean sortutako serieak mantendu eta zabaldu dituzte. Bestalde, Harrietek ate berri bat zabaldu dio euskal komikiari: mangarena. Manga da gaur egun, nazioartean, orain baita Euskal Herrian ere, komiki-motarik arrakastatsuena.
Astiberrik etxeko txikientzat pentsatuta dagoen Txikiberri atala zabaldu zuen eta bere hiru serieak mantendu, eta titulu berriekin hornitu ditu: Claude eta Morino (2 ale), Uxio (2 ale) eta, batez ere, Biga (8 ale). Horrez gainera, serie berri bati hasiera eman dio: Patti eta inurriak (ale bakarra momentuz).
Serietatik at, Piqo-Piqo eta Indotxinako erraldoi izugarria osagai nagusiak fantasia eta abenturak dituen komiki dibertigarria kaleratu du, hori ere txikientzat egokia.
Baina Astiberrik argitaratu duen titulu bakar bat aukeratu beharko bagenu, seguruenik Txangoan txiripaz izango litzateke. Guztiz gomendagarria da Josephine Mark alemaniarraren lana, gaitzaren gaia ausardiaz eta modu oso-oso dibertigarrian jorratzen duena. Lanak Max und Moritz saria lortu zuen Erlangeneko 2022ko komiki jaialdian.
Halako gaiak jorratzen dituzten lanak gero eta sarriago ikusten dira haur eta gazte komikien esparruan. Raina Telgemeieren adibidea hor dugu: irakurle gazteei zuzendutako eleberri grafiko gehienek zientzia fikzioaren eta fantasiaren tradizioetara jo behar badute ere, Telgemeierrek frogatu du memoriak haurrentzat helduentzat bezain erakargarriak direla.
Bartzelonako Bang argitaletxeak Superpatata seriearekin ekinean dabil. Seriak 10 titulu ditu dagoeneko (pandemian ostean 10.a, Erdi Arora bidaia, eta horrez gainera, Superpatata seriean jatorria eta bere zenbatze propioa duen azpiserie bati hasiera eman diote: Nahaspila kosmikoa. Bi ale argitaratu dira dagoeneko: Bare erregearen itzulera eta Bare erregearen mendekua.
Aipatutako komikigintzak badu ukitu fresko eta lotsagabe bat. Jordi Bayarriren lanek eduki “pedagogikoagoa” eta serioagoa daukate, zientzilarien biografiak komikien bitartez azaltzea baita bere xedea. Ikaselkar argitaratzailearen izenak berak pistak ematen baitizkigu Bayarriren lanak ikasgeletara eramateko aproposak direla azaltzeko. Azken errepasoa egin genuenetik Bayarrik beste lau titulu gehitu ditu bere zerrenda pertsonalera, euskaraz argitaratzen duten egileen artean emankorrenetakoa bihurtu delarik. Bere lau liburuak hauek dira: Ada Lovelace, zenbakien liluratzailea; Einstein, jauzi kuantikoa; Mary Anning, herensuge-ehiztaria; eta Pasteur, mikrobioen iraultza.
Ikastolen Elkartea/Xabiroik Haur Besoetako sailaren 3. alea kaleratu zuen 2022an: Itsasoan urak handi. Ale berriak etorriko dira datozen urteetan, Unai Iturriagak eta Sanvik Lolita eta HBren istorioak bizi-bizirik mantentzen baitituzte Xabiroi aldizkariaren orrietan. Arranotxu, euskal gerlari mitikoaren abenturak eta desbenturak ere pandemia osteko lehen urtean barre -edo irribarre- egiteko aukera eman zigun. Sasi artean Elgeta album egokia izan daiteke irakurle gazte, zein helduentzat.
Nerabe-gazte-helduen arteko marra lausoan kokatu daitezke ere komiki hauek: Basolatik berri onik ez eta Surflaria.
Bitxia iruditu zaigu Frantziako Hachette argitaletxeak euskaraz argitaratzea erabaki izana. Ahizpak seriearen 6 ale argitaratu ditu dagoeneko. Lyon inguruko Bamboo argitaletxea da seriearen jabea eta, Frantzian, 18 titulu argitaratu ditu dagoeneko. Orain EITBk komikian oinarritutako marrazki bizidunen eskubideak erosi ditu eta haurren edukiei lekua egiteko sortu zen 3Kluba komunitate digitalean jarri ditu ikusgai (sakatu hemen webgunera joateko):
Estrategia askoz borobilagoa, mundu mailako komikiak dituen neurriak kontuan izanda, euskal komikiarentzat bide berriak eta propioak zabaltzea da. Japonieratik euskarara zuzenean hainbat manga ekarri dituen Kabe argitaletxearen adibidea dugu, edo helduen komikien esparruan oso interesgarria da Farmazia Beltzak egin duen bidea, Zerocalcareren lanak gaztelaniaren aurretik italieratik euskara ekarriz.
Kabe Harrietek 2022an mangak argitaratzeko sortu zuen zigilua da. Eta hauxe da haur-gazte komikigintzak azken hiru urteetan izan dugun jauzirik handiena.
Baina Kabe aipatu aurretik, gogoratu dezagun Harrietek bere katalogoan HGKan jarrita duen arreta berezia. Bere katalogoko titulu gehienak Frantziako plazatik euskarara ekarritako liburuak dira: Ekoline, Dinosauroak, Dortokaren promesa, Lehoi ogroa, Harald eta Ignir-en altxorra.
Kabek, Harrieten mangarako sortu duen zigiluak, guztira lau serie jarri ditu martxan, arrakasta handiz gainera: Tomomi Usuiren Cube Arts, Kinoshitaren Dinosaurs sanctuary -biak hiru alez osatutako bilduma-. Girls’ last tour Tsukumizurena (seriea zabalik dago, eta gaztelaniaz Planeta Comics erraldoiak erosi ditu eskubideak) eta Tabasa Ioriren Heroines game. Azpimarratzekoa da Urnietako argitaletxeak egin duen esfortzua. Editore japoniarrekin harremanak ez ohi dira izaten errazak eta pazientzia, tinkotasuna eta trebetasuna uztartzea beharrezkoa izan da. Kasu batzuetan euskararen edizioa gaztelaniakoaren aurretik joan da, eta bestean euskal edizioa ez da izan gaztelaniazkoaren menpe sortu den produktua.
Erdal komikietan mangak duen garrantzia kontuan izanda, euskal panoraman faltan geneukan elementua zen. Orain komikiaren mapa osatuago bat dugu.
Kabek bere mangak plazaratu zituen garaian, ia aldi berean, X-venture: Gorputza Krisian manga seriea argitaratu zuen Kataluniako Ooso argitaletxeak. Kasu honetan fikzioa helburu pedagogikoarekin erabiltzen da: Koman dagoen Darwin doktorearen gorputzean barrena sartzen dira X-Venturetarrak gaixotasunaren arrazoien bila. Jatorrizko edizioa japonieraz izan bazen ere, Oosok txineratik euskaratu du.
Harriet argitaletxeak Ipurbeltzek 1970 hamarkadan argitaratu zuen bildumatik Iker eta Ixoneren lehen hiru aleak berreskuratu dituela azpimarratu beharra dago. Gregorio Muro, geroago Harriet goitizena hartuko zuen euskal gidoigile emankorrak, marrazkigile eta gidoigile ofizioak ederki uztartzen zekizkiela erakutsi zuen. Iker eta Ixone euskal komikigintzaren historian serie mitikoa izan zen eta, mitologikoa era berean, mitologiaren gaia baita istorio guztien euskarria. Orrazi magikoa euskal egile batek sortutako lehen komiki-liburua izan zen; 1978. urtean argitaratu zen eta, orain, ondoren etorri ziren beste bi tituluekin batera, Gaizkiñe eta Zahagi-urrearekin, argitaratu da edizio oso eta dotore batean. Mikel Murok liburuaren itxura grafikoa eguneratu du, batez ere kolore alorrean, eta emaitza ederra eta gaurkotua eman dio produktuari.
Salvat/Bruñok, bestalde, Asterixen klasikoen bilduma osoa berritzen jarraitzen du. Gainera, bilduma horretara gehitzen diren titulu berriak euskaratzen ari da: Asterix eta grifoa, Latinari zaunka! (hau Idefix txakurrari buruzko azpiserie bezala planteatu berri dute: Idefix eta menderakaitzak) eta Lirio zuria.
Berrargitalpenen atalarekin bukatzeko, Juan Luis Landa eta Joxean Muñozen Irati komikia aipatuko dugu. 90. hamarkadan gaztelaniaz eta frantsesez argitaratu ziren Irati zikloko hiru liburuak. Ereinek euskaraz edizio integral modura argitaratu du orain istorioa. Baina bada kontakizuna luzatzen duen laugarren ale bat ere, eta Irati oso-osorik irakurri nahi duenak 2007an Xabiroik argitaratu zuen albumera jo beharko du.
Ttarttaloren eskutik Desberdinen Kluba eta Ongi etorri Kokoloara kaleratu dira, liburu biak Frantziako plazatik datoz, Rue de Sevres eta Actes Sud etxeetatik. Miren Agur Meabek itzuli ditu biak, egun Elkar-en esku dagoen Ttarttalo argitaletxearen enkarguz.
Ttarttalok argitaratu ditu ere helburu didaktikoa dituzten beste bi titulu: 24 ordu espazioan eta 24 ordu Harri Aroan.
Aitzitik Elkarrek zuzenean plazara eraman du Etxeberria Garro anaien gidoia eta Sanviren marrazkia duen Artxipielagoa komikia. Etxeberria anaiek komiki-gidoien eremuan ibilbide sendoa finkatu dute dagoeneko, eta titulu honekin euren laugarren lana osatu dute. Eta zer esango dugu komikigintzan hamarkada batzuk profesional moduan eman dituen Sanviri buruz.
Berriro ere, gure erreferentziazko bi komiki-aldizkariak aipatuko ditugu.
Irria aldizkaria 2010ean sortu zen. Euren webgunean azaltzen duten bezala “2 eta 8 urte bitarteko haurrei zuzenduriko hilabetekaria da, urtean 10 ale kaleratzen dituena. Aldizkari hau koloretako 44 orriz osaturik dago, eta haurrentzako esanguratsuak diren gaiak jorratzen ditu hilero”. Jolasez, ipuinez eta komiki istorioz horniturik dagoen Irria 2024ko urtarril honetan 131. alera heldu da.
Ikastolen Elkartearen babesagaz argitaratzen den Xabiroi aldizkariak bete du bere hemezortzigarren urteurrena. Aldizkariaren ildo nagusiak argi eta garbiak ezarri zituen aspaldi Dani Fano zuzendariak eta ildo horri darraio kaleratu den azken zenbakiak. Euskal literaturaren izen gorenak komiki-gidoigintzara hurbiltzen ditu Xabiroik eta euskal marrazkilari profesionalekin kontaktuan jartzen ditu.
Balantzea balantzaka
Zalantzarik gabe, haur eta gazteen komikigintzaren une ikusgarrian gaude, bai kantitatearen, bai kalitatearen ikuspegitik. Manga iristearekin batera, ate bat ireki zaie irakurle berriei. Egiaztatuta dago normalean euskaraz irakurtzen ez duten irakurle gazteek manga berrien bila jotzen dutela.
Puntu negatibo bat aipatu beharko bagenu, nazioartean arrakasta duten lanen euskaratzeak daukaten atzerapena izango litzateke, batez ere irakurle gazteen artean sekulako arrakasta duen nerabeen eleberri grafiko berriaren alorrean. Goian aipatu dugun Raina Telgemeierek, adibidez, liburu bakarra dauka euskaraz: Irri egin, Astiberrik 2022an kaleratua. Frantzian eta Espainian hamasei bat komiki baditu argitaratuta (beheko irudietan). Oztopoa, seguruenik, gurea bezalako merkatu murritz batean argitaratzeko halako bestsellerrek dituzten eskubide-prezio altuak izan daiteke. Baina agian komertzialki ere ez du gehiegi merezi ahaleginak. Zer zentzu du aurretik gaztelaniaz irakurri ahal izan diren liburuak euskaratzeak? Edozein kasutan ere, hori argitaletxeek egin behar duten -eta seguruenik egiten duten-hausnarketa da.
Gora euskal herrientsak komikiaren bitartez Errientsa edo maistra herrizaleak omendu nahi izan ditu Asiskok. Emakume Abertzale Batzako Jule Fernandez Zabaleta du protagonista, eta bere bizia ondoko lau emakumeenarekin elkartzen da komikian, ofizioz errientsa zirenak: Kapitolina Buztintze Larrondo, Maritxu Olabe Uzin, Katalina Alastuei Goikoetxea eta Malena Jauregiberri Erbin. Baina guk baino hobeto Asiskok berak azalduko dizkizue komikiaren nondik norakoak.
LANARTEA, Euskararen langile profesionalen elkartea, 2020an sortu zen. Haren helburu nagusia euskal kulturaren sektoreetan lan egiten duten langileen eskubideak defendatzea da. Elkartearen bitartez, ekimen bateratuak sustatu eta iritzi publikoan, zein kultur politiketan eragina izatea bilatzen da. Aldarrikapen nagusiak Lanartearen webean irakur daitezke. Elkartean, euskararen hainbat arlotako ordezkariak daude, eta komikigintzakoak ere ez dira falta.
Liburu benetan ederra, Profesionalak izan ginen urtea, 1976
Lanartearen eskutik argitalpen bi kaleratu dira: Lain eza (2022) eta Profesionalak izan ginen urtea: 1976 (2023). Biak liburu bikainak izan arren, bigarren horri gehiago erreparatu diot, komikiak funtsezko zeregina baitu bere diseinuan. 1976. urtean euskarazko kulturaren langileek sortutako artikulu, liburu edo komiki-zinten miszelanea paregabea da.
Atal grafikoan Olariagaren marrazkiak dira nagusi, baina Jon Zabaletarenak eta Juan Karlos Egillorenak ere ez dira falta.
Gure komikigintzaren historia ezagutu nahi dutenentzat bereziki gomendagarria da; batez ere, euskararekin soinez soin garatu zen hartan interesa dutenentzat.
Azaroaren 17 eta 18an HernaniKomik azokaren bigarren edizioa ospatuko da Hernanin. Atsegindegiko aterpea izango da berriz ere jaialdiaren erdigunea. Hamar komiki-saltoki jarriko dituzte bertan argitaletxeek eta, horrez gainera, bederatzi komiki aurkezpenez gozatzeko aukera izango dute herritarrek, egileen presentziarekin. Aurtengo nobedade nagusia Juan Luis Landa egilearen originalen erakusketa izango da. Egile honi Joseph Camino saria emango diote jaialdian.
Komikigintzan egindako ibilbidea aitortzeko Joseph Camino saria sortu zen 2014 urtean –Esteka honetako 1: 51. minutuan, Joseph Caminori emandako lehen sariaren zeremonia ikus daiteke. Bigarren ediziotik aurrera, sariak bere izena hartu zuen-. Aurtengoan Juan Luis Landa komikigile errenteriarrak jasoko du saria, 40 urteko ibilbidea egin baitu komikigintzan. Euskal Herrian eta nazioartean ere, errekonozimendu handia duen egilea da.
Hau da Juan Luis Landaren komiki originalen erakusketa antolatzen den lehen aldia, beraz
bederatzigarren artearen zaleek aukera paregabea izango dute datozen egunetan. Erakusketa Biteriko Kultur Etxean izango da ikusgai, azaroaren 17tik 30era bitartean.
Harriet etxeak gonbidatuta eta Frantziako Institutuaren laguntzarekin, Euskal Herrira etorriko da datorren astean Bruno Duhamel egile frantziarra. Bilbo, Gasteiz, Donostia eta Saran aurkezpenak egingo ditu. Harriet argitaletxeak euskaratu ditu bere lanak, eta obra ugari utzi ditu bere atzean. Berarekin Isabelle Sivan izango da, bere bikotea eta azken lanaren gidoigilea.
Solasaldien egutegia hurrengoa da:
Urriak 18 Bilbon 18:00 (Joker)
Urriak 19 Gasteizen 18:00 (Caracola Comics)
Urriak 20 Donostian 19:00 (Intxaurrondoko kultur etxean)
Urriak 21 Sara (ez dakigu lekurik, ez ordurik)
Bruno Duhamel Normandiako herri txiki batean jaio zen 1975ean eta 13 urterekin Parisera bizitzera joan zen. Arte ikasketak egin ondoren 2006an Delcourt eta Vents d’Ouest argitaletxeentzat lehen komiki serieak argitaratu zituen.
Duhamelen lanak euskaraz irakurtzeko aukera paregabea dago, lan sorta zabala argitaratu baitu Urnietako argitaletxeak:
Nor zen Subh al-baskunsiyya?
Kordobako kalifato boteretsuen zegoen garaian, duela ia hamaika mende, Al-Andalus-etik espedizio militarrak, edo azeifak, antolatzen ziren penintsula iparraldeko erreinuen kontra. Halako azeifa batean, orduko Kordobako kalifak, Al-Hakim II.ak, geroago Nafarroa deituko zen lurraldea suntsitu eta makina bat esklabo hartu zituen. Gatibu horien artean bazen hamar bat urteko neskato bat, aparteko istorio bat biziko zuena. Subh.
Aurora iturri kristauetan, edo Subh al-baskunsiyya iturri arabiarren arabera, ez zen esklabu bat gehiago izan. Subh, kalifaren harenean hazi zen. Nafarroan jaiotako emakumea, kalifaren kuttuna bihurtu zen eta ondorengoaren ama. Denboraren joanean Al-Andalus-eko emakumerik boteretsuena izatera iritsi zen.
Subhek kalifatoaren jarraipena ziurtatu zuen Al-Hakimen bi seme erdituz: Abd-el-Rahman (962) eta Hixam (965). Lehena goiz hil zenean, bigarrena Kalifa izendatu zuten hamaika urte besterik ez zituenean.
Al-Mansur versus Subh al baskunsiyya
Subh alarguna eta hamaika urteko Kalifaren ama izanik estrategia ezberdinak abian jarri zituen bera eta bere semea Al-Andalusen buruzagitzan mantentzeko. Horretarako Al-Mansur izeneko funtzionario gazte batez baliatu nahi izan zuen Kordobako aristokrazia handizaleari aurre egiteko. Baina Al-Mansur-ek boterea bereganatuz joan zen eta sekulako pultsu politiko bat gertatu zen Subth eta Al-Mansur-en artean, X. azken urteetan.
La bibliomule de Cordove, komikia
Aipatu ditugun osagai historikoak erabiliz, Wilfrid Lupano gidoigileak X. mendeko Al-andalusean kokatu duen istorio bat asmatu du: Tarif eta Lubna liburuzainek 400000 liburu inguru zituen Kordobako liburutegi famatuko liburu esanguratsu batzuk salbatu nahi dituzte mando egoskor bat erabiliz. Al-Mansur boterera igo zen momentuan erre behar zirela liburuok erabaki zuen, ulema malikarren gomendioz, hots orduko agintari erlijiosoen gomendioz, batez ere ortodoxia islamiarra zalantzan jartzen zutenak. Gai honen inguruan Leonard Chemineauk 256!!! orri marraztu ditu.
Subthek oso bigarren mailako papera komikian
Baina Subthek mereziko lukeen protagonismoa ez du istorioan eta oso bigarren mailako pertsonaia bihurtu du Lupanok. Ez zen hori horrela izan, berriz, benetako historian. Badakigu bere agintaldiaren azken fasean. Hixam-en Kalifaren ama bezala, Al-Andalusen botere politikoa bere eskuetan izan zuela.
Komikia modu atseginean irakurtzen da, hala ere, liburuaren erditik aurrera, ideia urritasunengatik akaso edo duen luzeragatik, interesak pixka bat behera egiten du.
Mausen euskarazko edizioa 2022an argitaratu du Astiberri argitaletxeak. Julen Gabiriak egin du itzulpena.
Gaur egun ere gertatzen dira genozidioak, gure muturren aurrean gertatu ere. Irakeko yezidiek, edo ezidiek, Estatu Islamikoaren genozidioa jasan zuten 2014ean. Ezidiarren hondamendia izan zen. Gerra askotan gertatzen den legez, emakumeek jasan zituzten sarraskiaren alderik larrienak: umeen bahitzeak, bortxaketak, esklabutza sexuala…
Zerocalcare komikigile italiarraren No sleep till Shengal komiki galantak orduko gertakariak eta gaur eguneko egoera aldaratzen ditu. Erromako Kurduen Etxetik komiki bat egiteko gonbitea jaso zuen Zerocalcarek. Shengalera joatea eskatu zioten, Irakeko lurraldean dagoen hirira. Komikiaren lehen orrietan islatzen den bezala, bere enkargua betetzeko izan zituen zalantzak Zerocalcarek. Bere kontraesan eta beldurrak, bere aspaldiko armadilo itxurako lagunaz aparte, liburu honetan kristalezko pote baten barrutik hitz egiten zion Descartesen buru batek azaltzen zizkion.
Farmazia Beltza argitaletxeari esker Zerocalcareren hainbat lan euskaraz irakurtzeko aukera dugu: No Sleep Till Shengal lan berriaren aurretik, Hondamuinean izeneko lana argitaratu zuten 2018an, eta haren bigarren atala kaleratu zuten ondoren: Hondamuinean, sei hilabete geroago. No sleep till Shengal komikiaren osagarri Kobane Calling izan daiteke, euskaraz 2020an kaleratu zutena.
Esklabutza sexualaren gaia jorratzen du Hierba komikiak ere (gaztelaniaz Reservoir Booksek argitaratu du). Lee Ok-Sun emakume korearraren biografia jaso du Keum Suk komikigileak liburu sendo batean. Komiki gogorra da Hierba, tristea. Koreak II. Mundu Gerra garaian Japoniarren basakeriak jasan behar izan zituen eta Hierba komikiak zehatz-mehatz azaltzen du esklabu gisa aritu zen emakume korear baten gorabeherak. Iturri batzuen arabera 200000 emakume inguru izan ziren prostituziora derrigortuak garai hartan. Beste kasu askotan bezala, nekazari-famili txiro bateko alaba izan zen Ok-Sun eta egoera ekonomikoak behartuta eta engainuen bidez, Ok-Sun maleziagabeko umea, lehenengo lan-esklabotzara behartua izan zen eta ondoren prostituzio sareetara. Bere bizitza zuri-beltzeko komiki luze honetan islatzen da.
Motxila bat
ISIS taldearen aurrean ezidiek jaso zuten laguntza militar bakarra PKKko kurduena izan zen. Ezkortasunetik gelditasunera ohiko den zubitik igaro beharrean No sleep Till Shengalek esperantzarako lehio batzuk zabalik uzten ditu.
Maus Auschwitzetik bizirik atera zen Vladek Spiegelmanen istorioa da, bere seme Art-i kontatua. No sleep Till Shengalen kontakizuna Zerocalcare marrazkilariak zuzenean jasotako bizipenetan dago oinarritua. Hierba, aldiz, Lee Ok-Sunren testigantzetan. Bere gordintasunean eta garraztasunean ere, hiru komiki sendo eta bikainen aurrean gaudela ez da dudarik. Baina No sleep Till Shengalek kasuan, beste liburu biren garraztasunaren ondoan, umore puntuak ere agertzen ditu. Eta are garrantzitsuagoa dena, distantzia eta ezkortasun-nihilista batean erosotasunean gelditu beharrean, Zerocalcarek motxila esperantzaz kargatu eta Shengaletik bueltan bere komikia eskaini digu.
Aurreko posta osatzeko asmoz, Tintinen artxiboetara jo dugu (Archivos Hergé / Barcelona : Juventud, 1990), eta irudi bakar batean “bineta misteriotsuaren” bilakaera osoa eskaintzen dugu, irudiek hitzak baino gehiago adierazten ei dutelako.
komikeri 