Pandemia osteko haur eta gazte komikiaren bilakaera (2020-2023)

Beste hainbat arlo askotan gertatu bezala, pandemiak mozketa ekarri zuen euskarazko komikigintzaren bilakaerara. Aztertu genuen haur eta gazteen komikiak 2010-2020 hamarkadan izan zuen gorakada aurreko sarrera batean. Post honetan pandemiaren osteko urteetan komikiak izan duen bilakaeran jarriko dugu arreta.. Ahulguneak ere badirela kontuan hartuz -benetako euskal komiki-industria baten gabezia, esaterako-, berriz ere errepikatu gura dugu, euskal komikiak eta, zehazki, haur eta gazteen komikiak une eder eta oparoa bizi duela.

Pandemia osteko Haur-Gazte Komikigintzak (HGK aurrerantzean) marka berriak ezarri ditu. Helduen eta gazteen komikien arteko mugak batzuetan lausoak diren arren, ondorengo zenbaketa egin dugu: 2022an argitaratu ziren komikien erdiak HGKa izan ziren ; 2023an guztira  %66 izatera iritsi dira.

Gorakadaren arrazoiak, alde batetik, 2020ko artikuluan aipatu genituenak dira. Orain orduko lerro nagusiak mantendu eta sendotu egin dira: Astiberri, Harriet, Bang eta beste argitaletxe batzuek pandemia aurrean sortutako serieak mantendu eta zabaldu dituzte. Bestalde, Harrietek ate berri bat zabaldu dio euskal komikiari: mangarena. Manga da gaur egun, nazioartean, orain baita Euskal Herrian ere, komiki-motarik arrakastatsuena.

Argitaletxez argitaletxe

Astiberrik etxeko txikientzat pentsatuta dagoen Txikiberri atala zabaldu zuen eta bere hiru serieak mantendu, eta titulu berriekin hornitu ditu: Claude eta Morino (2 ale), Uxio (2 ale) eta, batez ere, Biga (8 ale). Horrez gainera, serie berri bati hasiera eman dio: Patti eta inurriak (ale bakarra momentuz).  

Serietatik at, Piqo-Piqo eta Indotxinako erraldoi izugarria osagai nagusiak fantasia eta abenturak dituen komiki dibertigarria kaleratu du, hori ere txikientzat egokia.

Baina Astiberrik argitaratu duen titulu bakar bat aukeratu beharko bagenu, seguruenik Txangoan txiripaz izango litzateke. Guztiz gomendagarria da Josephine Mark alemaniarraren lana, gaitzaren gaia ausardiaz eta modu oso-oso dibertigarrian jorratzen duena. Lanak Max und Moritz saria lortu zuen Erlangeneko 2022ko komiki jaialdian.

Halako gaiak jorratzen dituzten lanak gero eta sarriago ikusten dira haur eta gazte komikien esparruan. Raina Telgemeieren adibidea hor dugu: irakurle gazteei zuzendutako eleberri grafiko gehienek zientzia fikzioaren eta fantasiaren tradizioetara jo behar badute ere, Telgemeierrek frogatu du memoriak haurrentzat helduentzat bezain erakargarriak direla.

Bartzelonako Bang argitaletxeak Superpatata seriearekin ekinean dabil. Seriak 10 titulu ditu dagoeneko (pandemian ostean 10.a, Erdi Arora bidaia, eta horrez gainera, Superpatata seriean jatorria eta bere zenbatze propioa duen azpiserie bati hasiera eman diote: Nahaspila kosmikoa. Bi ale argitaratu dira dagoeneko: Bare erregearen itzulera eta Bare erregearen mendekua.

Aipatutako komikigintzak badu ukitu fresko eta lotsagabe bat. Jordi Bayarriren lanek eduki “pedagogikoagoa” eta serioagoa daukate, zientzilarien biografiak komikien bitartez azaltzea baita bere xedea.  Ikaselkar argitaratzailearen izenak berak pistak ematen baitizkigu Bayarriren lanak ikasgeletara eramateko aproposak direla azaltzeko. Azken errepasoa egin genuenetik Bayarrik beste lau titulu gehitu ditu bere zerrenda pertsonalera, euskaraz argitaratzen duten egileen artean emankorrenetakoa bihurtu delarik. Bere lau liburuak hauek dira: Ada Lovelace, zenbakien liluratzailea; Einstein, jauzi kuantikoa; Mary Anning, herensuge-ehiztaria; eta Pasteur, mikrobioen iraultza.

Ikastolen Elkartea/Xabiroik Haur Besoetako sailaren 3. alea kaleratu zuen 2022an: Itsasoan urak handi. Ale berriak etorriko dira datozen urteetan, Unai Iturriagak eta Sanvik  Lolita eta HBren istorioak bizi-bizirik mantentzen baitituzte Xabiroi aldizkariaren orrietan. Arranotxu, euskal gerlari mitikoaren abenturak eta desbenturak ere pandemia osteko lehen urtean barre -edo irribarre- egiteko aukera eman zigun. Sasi artean Elgeta album egokia izan daiteke irakurle gazte, zein helduentzat.

Nerabe-gazte-helduen arteko marra lausoan kokatu daitezke ere komiki hauek: Basolatik berri onik ez eta Surflaria.

Bitxia iruditu zaigu Frantziako Hachette argitaletxeak euskaraz argitaratzea erabaki izana. Ahizpak seriearen 6 ale argitaratu ditu dagoeneko. Lyon inguruko Bamboo argitaletxea da seriearen jabea eta, Frantzian, 18 titulu argitaratu ditu dagoeneko. Orain EITBk komikian oinarritutako marrazki bizidunen eskubideak erosi ditu eta haurren edukiei lekua egiteko sortu zen 3Kluba komunitate digitalean jarri ditu ikusgai (sakatu hemen webgunera joateko):

Estrategia askoz borobilagoa, mundu mailako komikiak dituen neurriak kontuan izanda,  euskal komikiarentzat bide berriak eta propioak zabaltzea da. Japonieratik euskarara zuzenean hainbat manga ekarri dituen Kabe argitaletxearen adibidea dugu, edo helduen komikien esparruan oso interesgarria da Farmazia Beltzak egin duen bidea,  Zerocalcareren lanak gaztelaniaren aurretik italieratik euskara ekarriz.

Kabe Harrietek 2022an mangak argitaratzeko sortu zuen zigilua da. Eta hauxe da haur-gazte komikigintzak azken hiru urteetan izan dugun jauzirik handiena.

Baina Kabe aipatu aurretik, gogoratu dezagun Harrietek bere katalogoan HGKan jarrita duen arreta berezia. Bere katalogoko titulu gehienak Frantziako plazatik euskarara ekarritako liburuak dira: Ekoline, Dinosauroak, Dortokaren promesa, Lehoi ogroa, Harald eta Ignir-en altxorra. 

Kabe manga japoniarra gurean

Kabek, Harrieten mangarako sortu duen zigiluak, guztira lau serie jarri ditu martxan, arrakasta handiz gainera: Tomomi Usuiren Cube Arts, Kinoshitaren Dinosaurs sanctuary -biak hiru alez osatutako bilduma-. Girls’ last tour Tsukumizurena (seriea zabalik dago, eta gaztelaniaz Planeta Comics erraldoiak erosi ditu eskubideak) eta Tabasa Ioriren Heroines game. Azpimarratzekoa da Urnietako argitaletxeak egin duen esfortzua.  Editore japoniarrekin harremanak ez ohi dira izaten errazak eta pazientzia, tinkotasuna eta trebetasuna uztartzea beharrezkoa izan da. Kasu batzuetan euskararen edizioa gaztelaniakoaren aurretik joan da, eta bestean euskal edizioa ez da izan gaztelaniazkoaren menpe sortu den produktua.

Erdal komikietan mangak duen garrantzia kontuan izanda, euskal panoraman faltan geneukan elementua zen. Orain komikiaren mapa osatuago bat dugu.

Kabek bere mangak plazaratu zituen garaian, ia aldi berean, X-venture: Gorputza Krisian manga seriea argitaratu zuen Kataluniako Ooso argitaletxeak. Kasu honetan fikzioa helburu pedagogikoarekin erabiltzen da: Koman  dagoen Darwin doktorearen gorputzean barrena sartzen dira X-Venturetarrak gaixotasunaren arrazoien bila. Jatorrizko edizioa japonieraz izan bazen ere, Oosok txineratik euskaratu du.

Berrargitalpenak

Harriet argitaletxeak Ipurbeltzek 1970 hamarkadan  argitaratu zuen bildumatik Iker eta Ixoneren lehen hiru aleak berreskuratu dituela azpimarratu beharra dago. Gregorio Muro, geroago Harriet goitizena hartuko zuen euskal gidoigile emankorrak, marrazkigile eta gidoigile ofizioak ederki uztartzen zekizkiela erakutsi zuen. Iker eta Ixone euskal komikigintzaren historian serie mitikoa izan zen eta, mitologikoa era berean, mitologiaren gaia baita istorio guztien euskarria. Orrazi magikoa euskal egile batek sortutako lehen komiki-liburua izan zen; 1978. urtean argitaratu zen eta, orain, ondoren etorri ziren beste bi tituluekin batera, Gaizkiñe eta Zahagi-urrearekin, argitaratu da edizio oso eta dotore batean. Mikel Murok liburuaren itxura grafikoa eguneratu du, batez ere kolore alorrean, eta emaitza ederra eta gaurkotua eman dio produktuari.

Salvat/Bruñok, bestalde, Asterixen klasikoen bilduma osoa berritzen jarraitzen du. Gainera, bilduma horretara gehitzen diren titulu berriak euskaratzen ari da:  Asterix eta grifoa, Latinari zaunka! (hau Idefix txakurrari buruzko azpiserie bezala planteatu berri dute: Idefix eta menderakaitzak) eta Lirio zuria.

Berrargitalpenen atalarekin bukatzeko, Juan Luis Landa eta Joxean Muñozen Irati komikia aipatuko dugu. 90. hamarkadan gaztelaniaz eta frantsesez argitaratu ziren Irati zikloko hiru liburuak. Ereinek euskaraz edizio integral modura argitaratu du orain istorioa. Baina bada kontakizuna luzatzen duen laugarren ale bat ere, eta Irati oso-osorik irakurri nahi duenak 2007an Xabiroik argitaratu zuen albumera jo beharko du.

Ttarttaloren eskutik Desberdinen Kluba eta Ongi etorri Kokoloara kaleratu dira, liburu biak Frantziako plazatik datoz, Rue de Sevres eta Actes Sud etxeetatik. Miren Agur Meabek itzuli ditu biak, egun Elkar-en esku dagoen Ttarttalo argitaletxearen enkarguz.

Ttarttalok argitaratu ditu ere helburu didaktikoa dituzten beste bi titulu: 24 ordu espazioan eta 24 ordu Harri Aroan.

Aitzitik Elkarrek zuzenean plazara eraman du Etxeberria Garro anaien gidoia eta Sanviren marrazkia duen Artxipielagoa komikia. Etxeberria anaiek komiki-gidoien eremuan ibilbide sendoa finkatu dute dagoeneko, eta titulu honekin euren laugarren lana osatu  dute. Eta zer esango dugu komikigintzan hamarkada batzuk  profesional moduan eman dituen Sanviri buruz.

Aldizkariak

Berriro ere, gure erreferentziazko bi komiki-aldizkariak aipatuko ditugu.

Irria aldizkaria 2010ean sortu zen. Euren webgunean azaltzen duten bezala “2 eta 8 urte bitarteko haurrei zuzenduriko hilabetekaria da, urtean 10 ale kaleratzen dituena. Aldizkari hau koloretako 44 orriz osaturik dago, eta haurrentzako esanguratsuak diren gaiak jorratzen ditu hilero”. Jolasez, ipuinez eta komiki istorioz horniturik dagoen Irria 2024ko urtarril honetan 131. alera heldu da.

Ikastolen Elkartearen babesagaz argitaratzen den Xabiroi aldizkariak bete du bere hemezortzigarren urteurrena. Aldizkariaren ildo nagusiak argi eta garbiak ezarri zituen aspaldi Dani Fano zuzendariak eta ildo horri darraio kaleratu den azken zenbakiak. Euskal literaturaren izen gorenak komiki-gidoigintzara hurbiltzen ditu Xabiroik eta euskal marrazkilari profesionalekin kontaktuan jartzen ditu.

Balantzea balantzaka

Zalantzarik gabe, haur eta gazteen komikigintzaren une ikusgarrian gaude, bai kantitatearen, bai kalitatearen ikuspegitik. Manga iristearekin batera, ate bat ireki zaie irakurle berriei. Egiaztatuta dago normalean euskaraz irakurtzen ez duten irakurle gazteek manga berrien bila jotzen dutela.

Puntu negatibo bat aipatu beharko bagenu, nazioartean arrakasta duten lanen euskaratzeak daukaten atzerapena izango litzateke, batez ere irakurle gazteen artean sekulako arrakasta duen nerabeen eleberri grafiko berriaren alorrean. Goian aipatu dugun Raina Telgemeierek, adibidez, liburu bakarra dauka euskaraz: Irri egin, Astiberrik 2022an kaleratua. Frantzian eta Espainian hamasei bat komiki baditu argitaratuta (beheko irudietan). Oztopoa, seguruenik, gurea bezalako merkatu murritz batean argitaratzeko halako bestsellerrek dituzten eskubide-prezio altuak izan daiteke. Baina agian komertzialki ere ez du gehiegi merezi ahaleginak. Zer zentzu du aurretik gaztelaniaz irakurri ahal izan diren liburuak euskaratzeak? Edozein kasutan ere, hori argitaletxeek egin behar duten -eta seguruenik egiten duten-hausnarketa da.

Hernanikomik-en lehen edizio arrakastatsua

Pasa den asteburuan ospatu zen Hernanikomik jardunaldien lehen edizioa. Eguraldi kaxkarra izan arren, bisitari ugari jaso zituen Atsegindegiko aterpean jarritako komiki-azokak. Euskarazko komikia ardatz duen jaialdiaren baitan jarduera ugari egin ziren. Hernanikomik, datozen urteetan, komiki euskaldunaren erreferentziazko jaialdi bezala sendotzeko baldintza guztiak betetzen dituela uste dugu. Argazki batzuen bidez jarduera horien lagin bat duzue.

Salmenta postuak, komiki aurkezpenak, Jon Zabaletari emandako Joseph Camino saria eta berari eskainitako erakusketa eta liburua, tailerrak, bisitaldi gidatuak, zuzeneko marrazketa eta musika saioak. Denetarik izan zuen Hernanikomik komiki jaialdiak.

Sua komikiaren aurkezpen musikatua

2010-20: Haur eta gazteen komikigintzarako ere, hamarkada oparoa

Zorionez gure komikigintzaren gaurko panoraman adin guztietarako egokiak diren gero eta komiki gehiago aurkitzen ditugu; baita ume eta gazteentzat ere. Artikulu honetan 2010-2020 urteen arteko gazte eta umeentzat komikiak aztertzen ditugu.  

Irakurle beteranoenek gogoratuko duzue aspaldian komikiak, tebeoak, haurrentzako produktutzat jotzen zirela. Tebeoa, Hego Euskal Herrian zabaldu zen izendapena da, komiki-aldizkaritxo xume eta merke bat izendatzeko erabiltzen zena, gure haurtzaroan edozein herriko kioskoan ogerleko baten truke eros zitekeena. Egungo tebeoaren oinordekoak Xabiroi eta Irria aldizkariak bihurtu dira. Baina orduko argitalpenen aldean kalitate askoz handiagoarekin inprimatzen dira gaurkoak; eta orduan baino askoz gehiago zaintzen da egileen autoretza. Gainera, Xabiroi aldizkariaren kasuan, aldizkaria album formako lan luzeagoak publikatzeko plataforma ere izan daiteke (hauxe izan zen bere garaian Tintin, Spirou, Pilote eta beste aldizkari franko-belgikarrak komikiak kaleratzeko estrategia) .

• 

• 

• 

2006tik Xabiroi euskal komikigintzaren zutabeetariko bat da

Irria, 2 eta 8 urte bitarteko haurrei zuzenduriko hilabetekaria

Tebeoetatik eleberri grafikoetara

Euskaraz, Pan-pin, eta ondoren, Kili-kili eta Ipurbeltz tebeoek izan zuten berebiziko garrantzia. Baina 90eko hamarkadaren ondotik, ohiko komikigintzaren gainbehera heldu zen. 90. hamarkadaren bukaeran nazioarte mailan irakurle helduarentzat  sortutako produktu “serioa” bihurtu zen komikia, nobela grafikoaren izenpean; komikigintza berriaren olatua atzerapenarekin Euskal Herrira ere heldu zen. Ordurako komikigintzak erabat galdua zuen irakurlego gaztearen estimua; ume eta nerabeak askoz interesatuago baitzeuden  bideojokoetan, kontsoletan eta antzeko produktuetan.  

• 

• 

Tebeotik eleberri grafikora, azken hamarkadetan komikigintzak izan duen bilakaera; haur-irakurleetatik irakurle helduetara… baina oraindik ere, zorionez, badute haur eta gazteek zer irakurri….

Arian-arian , haur-gazteentzako komikiek medioaren etorkizunerako hain garrantzitsua den espazioa berreskuratzen ari dira, 2015 urtetik aurrera, batez ere.  Banan-banan, eta alfabetikoki ordenaturik, beherago aurkezten ditugu berpizte horren “errudunak” nortzuk izan diren.

Bilboko argitaletxeak baditu lehen irakurleentzat oso egokiak diren komikiak. Azpimarratzekoa da Waluk seriea. Waluk, klima aldaketara egokitzen ikasi duen hartz polarra da. Istorio samurrak dira Emilio Ruizek sortu dituenak, eta  Ana Mirallesek, akuarela teknika trebea ezin baino hobea erabiliz, irudi zoragarrietan moldatu dituenak. Hiru ale argitaratu dira dagoeneko. 

Waluk, klima aldaketaren arazoa umeei hurbiltzen dien hartz polarra

Aurten gainera, Astiberrik Txikiberri izeneko bilduma jarri du martxan. Etxeko txikientzat aproposak diren komikiak, katalanetik, galizieratik eta frantsesetik itzultzeari ekin dio, eta ondorengo komiki-serie ezberdinen lehen zenbakiak argitaratu dituzte: Biga 1. Benetan identifikatu gabeko animalia, Uxio eta Claude eta Morino 1. Madarikazioa.

Astiberri argitaletxearen aurtengo haur-komiki nobedadeak

Bartzelonako argitaletxeak  Super Patata izeneko seriea argitaratzeari ekin zion duela bi urte, eta dagoeneko serieak hamar titulu argitaratu ditu. Zein baino zein dibertigarriagoak dira Super Patataren abenturak. Lehen irakurleentzat guztiz gomendagarria da seriea, irakurtzeko erraza baita, eta komikiaren egileak, Artur Laperlak, trebeki erabiltzen dakielako marra-arineko irudiak, gainezka egiten dion irudimenak sortarazten diona islatzeko. Serie osoa gure artean aparteko arrakasta izaten ari da. 

         Super Patata, Super Arrakastatsua, hile honen bukaeran 10. alearekin borobilduko dute seriea

 

Euskal egunkaria gure egungo komikigintzaren hiru izar handiren babeslekua da: Antton Olariaga; Patxi Huarte, Zaldieroa ; eta Iñaki Martiarena Otxotorena, Mattin. Lehenengo biek tira komikoaren formatua lantzen dute egunero, Zakilixut eta De Rerum Natura izeneko komiki-sail beteranoetan. Hirugarrenak, Mattinek, Belardo pertsonaiaren istorioak marrazten ditu larunbatero Mantangorri gehigarrian, lehenago Euskaldunon Egunkarian agertu zen (Espainiako “justiziak” komunikabidea itxiarazi zuen arte). Belar-meta bat Belardo izanik, Berriak liburu batean”enfardatu” du: Belardo, ba al zatoz?

Belardo, Mantangorriko orrietatik, liburu batean bizitzera pasatu den belar-meta.

Urnietako argitaletxeak haurtzaroaren eta nerabezaroaren arteko adin-tarterako interesgarriak diran hainbat izenburu kaleratu ditu dagoeneko; gehienak Frantzian izandako arrakastaren bermearekin euskarara ekarriak izan dira; eta ez da dudarik, gazteentzat erakargarriak abenturazko edo amodiozko kontakizunak izaten direla gehienetan. Halakoak dira Harald eta Ignir-en altxorra , Isaline: sukaldaritzako sorginkeria, Isaline: Sorginkeri izoztua, Inoiz ez … azken titulu hau, adibidez, Bruno Duhamel komikigilearena dugu. Herriko politikariei, eta baita naturen indarrei, aurre egiteko gai den amama zahar eta itsuaren parabola interesgarria. Urtea bukatzeko, Brunoren azken lana kaleratu du argitaletxeak: #Kontaktuberria.

Baina ezinbesteko liburua, gure ustez, Elefantearen tristura da. Barru-barrura iristen den istorioa, batzuetan gazia, besteetan gozoa, momentu oro sentikorra edo lazgarria; baina, era berean, mezu itxaropentsu eta baikor bat usten digun kontakizuna ere bada. Alderdi grafikotik azterturik, Nina Jacqmin, belgikar marrazkilari gaztearen lana bikaina da. Ikatz-teknika erabiliz, eta koloreei dagokienez, urdinera eta gorrira mugatuz, goibeltasun giro batean biltzen du istorioa. Gure ustez, hamarkadako izenbururik aipagarrienetako bat hauxe da.

Elefantearen tristura, Nicolas Antona eta Nina Jacqminen lan zoragarria

Derrigorrez aipatu behar dugu Ipurbeltzen garaietako Miguel Berzosa donostiarraren Mintxo pertsonaia, Harriet argitaletxeak berreskuratu duena. Gaurko umeen artean orduan bezain arrakastatsua izaten segitzen duen umorez betetako liburua. Bruguera etxearen ikutua dute Berzosaren istorioak, baina Mintxoren patua ez da, Bruguera pertsonaien kasuan bezala, aldez aurretik erabakita izaten. Mintxo herrikoia, kuxkuxero eta atsegina dugu, gauzak ondo ateratzen zaizkio batzuetan, beste batzuetan, ordea, ez hainbeste.

Eta aipatu behar da, nola ez, euskal zientzia-fikzioaren generoaren ikur handienetako bat dena, gaurkotu ondoren, berriz ere plazaratua izan zena 2016an, Jon eta Mirka. Komikia nerabezaroaren aurreko irakurleei zuzenduta dagoen arren, duen kalitateagatik edozein adinetako irakurleek gozatzeko modukoa da. Harrieten gidoiaren fantasia, Daniel Redondoren marrazki fina eta zehatzarekin bikain uztartzen dira; seguruenik marrazkilari donostiarraren lan aipagarrienetako bat hauxe da.

Harriet argitaletxearen katalogo anitza da, baina nerabeei eta gazteei zuzendutako irakurketak dira nagusi.

Jordi Bayarri egile valentziarra zientzialari ezberdinen bizitzak komikiratzeari ekin zion duela urte batzuk, 2012an zehazki, Galileo Galileiren bizitza komikira eraman zuenean. Euskaraz 2015ean kaleratu zen IkasElkaren eskutik, eta ordurik hona, badira beste sei liburu ondorengo urteetan argitaratuak izan direnak. Galileoren ostean Newton etorri zen, gero Marie Curie, Darwin, Aristoteles eta azkenik, Hipatia.  Jordi Bayarriren estiloa arina eta umoretsua izan arren, umeen irakurketarako egokia, ez da horregatik historia eta zientziaren zehaztasunetik urruntzen.

Jordi Bayarri, zientzialarien biografietan espezializatu den autorea

(Luterl taldea)

Euskoman: Izan ala ez izan,  komikia 2014ean kaleratu zuen Ondarruko Luterl taldeak. Ioni Artetxe da gidoiaren arduraduna eta Kaiet Bengoetxea marrazkia eta kolorearena, bere aldetik. Superman heroi antiheroikoaren binetak jatorriz Mantangorrin, Berriako gehiagarrian, argitaratu ziren.

(Turko comics)

Buyan komikia euskaraz argitaratzeko, komikiaren egileek Turko Comics izeneko zigilua sortu zuten, eta horrela, 2019an Buyan komikiaren euskarazko edizioa kaleratu zuten.  Aritz Truebak irudietara eraman zuen Martin eta Xabier Etxeberria anaiek idatzitako gidoia. Hirurok komiki sendo eta borobil bat osatu dute, abenturaz eta emozioz josirikoa. Fantasia, mitoak eta historia dira Buyan eraikitzeko erabilitako osagai nagusiak; eta noski, eraikinaren porlana Aritzen marra garbiko estilo bizi eta dotorea izan da.

Buyan, kutsu mitologiko duten ezpata-abenturak

  

Pendulu baten erregulartasunarekin, urtero-urtero album eder bat uzten joan zaigu Ikastolen Elkartearen babesa duen Xabiroi aldizkariak. Badira 14 urte aldizkaria sortu zela, eta badira 13 kaleratu dituzten albumak. Behean zerrendaturik amaitzear dagoen hamarkadan plazaratu direnak. Gazte, ikasle zein ikasleen gurasoei interesa lekizkiekeen komikiak dira. Gidoiaren eta marrazkiaren kalitatea duten lanak dira, Xabiroi inguruan Euskal Herriko lehen mailako egileak biltzen baitira. Kaleratu berri den azken-azkena, Asisko eta Joseviskyk osatutako bikote artistikoaren lana dugu, Basolatik berri onik ez .

Arian-arian, komiki ondare garrantzitsu bat sortu du Xabiroik

 

Astiberrik haurrentzako komiki bat argitaratu du

Argitaletxe bilbotarrak haurrentzako euskarazko eskaintza indartuko duen komiki berri bat argitaratu du (6 urtetik gorako haurrentzat, euren web orrian azaltzen dutenez). Claude eta Morino pertsonaiak protagonista dituen serie bateko lehen liburukia da Madarikazioa.

Astiberriren eskutik datorren bigarren nobedade bateaz ohartu gara. Haurrentzako komiki-lerro berri bat zabaltzeaz gain, Txikiberri izenekoa, Kataluniako komiki merkatura begira katalaneraz kaleratu dute liburua ere. Beraz, badirudi merkatu berrietara zabaltzeko asmoa dutela Astiberrikoek.

Liburua jatorriz Frantzian kaleratu zuen EDL argitaletxeak. Egilea Adrien Albert da, 1977an Nantesen jaio zen ilustratzailea.

Dani Fano “Ilustratzailearen Txokoan”

Euskal ilustratzaileen lanak erakusteko eskaparate bikaina bihurtu da Ilustrazioaren Txokoa. Aurretik Aieteko kultur etxean kokatzen den Ilustratzailearen Txokotik pasatu diren ilustratzaile eta komikigileen zerrenda luzea da: Iban Barrenetxea, Eider Eibar, Elena Odriozola, Antton Olariaga, Maite Gurrutxaga, Aitziber Alonso, Jokin Mitxelena, Estibalitz Jalón, Jon Zabaleta, Belén Lucas, Leire Urbeltz, Marrazioak topaketetako artistak, Asun Balzola, Iñaki Martiarena “Mattin”, Ainara Azpiazu “Axpi”, Concetta Probanza, Unai Zoco, Begoña Durruty, Dani Maiz, Lorena Martínez, Idoia Beratarbide,Tomás Hernández Mendizábal eta Iraia Okina. Orain Dani Fanoren txanda heldu da. Azken hogei urteetan eskuz sortutako ilustrazio eta komiki plantxek osatzen dute erakusketaren mamia. Martxoaren 10era arte izango da zabalik.

Donostian jaio zen Dani Fano. Bere traiektoria profesionala 80. hamarkadaren amaieran hasi zuen. Liburu ilustratzaile bezala ibilbide luzea du. 1989an Donostiatik ipuinetan ilustratu zuen Ereinentzat, bere lehen liburua .  Ondoren beste argitaletxeen enkargu berriak heldu ziren, Aizkorri, Txalaparta, Elkarlanean…. Baina 90. hamarkadan zehar aldizkako argitalpenetan publikatu zituen bere lanak batez ere umore grafikoaren esparruan: Gara, Ardi Beltza, Kale Gorria, Elhuyar, Ipurbeltz… Garai berean Ikastolen Elkarterako material didaktikoaren atonketan kolaboratu zuen, Urtxintxa, Eleanitz, Txanela, Ttantxo, Txirritx eta Xango egitasmoak koloreztatuz.

Seguruenik bederatzigarren artearen inguruan eman ditu Danik ekarpenik bikainenak. 2005etik zuzentze-lanetan dihardu Xabiroin, Ikastolen Federazioak argitaratzen duen komiki aldizkarian. Xabiroi euskal komikigile askorentzat funtsezko erreferentea bihurtu da, aldizkarian argitaratzen dutenentzat, eta baita aldizkariaren inguruan biltzen diren lagunentzat.

Xabiroi aldizkariaren eskutik album pare bat argitaratu zituen bakarka TeleATOI: Kalabaza Haluzinogenoak, 2010ean, Anubis 3. 0: Arimaren pisatzea, 2012an eta Guillermo Gonzálezekin batera Kortsarioen Ostatua, 2015ean. H28 aldizkari saretirikoan ere parte hartu zuen aldizkari digitala iraun zuen bitartean (2015/2017).

Hala ere, gure ustez bere lanik luze, dotore eta monumentalena duda barik Migel Marmolen hamaika eta bat jaiotza izan da, 2018an Astiberrik argitaratutako Migel Marmol iraultzaile salvadortarraren bizitzaren komiki-kronika. Komikerin  azpimarratu genuen,  gure ustez 2018 urtean estatu mailan argitaratu diren eleberri grafiko artean onenetarikoa dudarik gabe. Seguruenik Ilustratzailearen Txokoko  erakusketan komikia sortzeko jatorrizko plantxaren batzuk ikusgai izango direla.

Olentzero eta Mari Domingi saku bete komiki

Oraindik Olentzero honetarako oparirik aukeratu ez baduzu eta azken orduko estresagaz itota bazabiltza, gogoratu komiki bat oparitzea aukera ezin hobea izan daitekela.

XXI. mendearen hasieratik, nobela grafikoaren kontzeptua gurean indarrez sartu zenetik, komikigintza batez ere helduen merkatu eremura begira bizi izan da. Azken urteetan komikiaren bidez edozein gaia jorratzeko aukera dagoela argi geratu da. Baina aldi berean komikiak helduen konkistara irten zirenetik, gazte eta umeen komikien hegala arras abandonaturik geratu zen. 2017an adibidez 29 komiki argitaratu ziren eta 29 horietatik lau baino ez ziren izan umeei zuzendutakoak.

Baina aurten panorama orekatuago bat ageri zaigu begibistan. Badira ume eta gazteentzako hainbat komiki. Komikipediako zerrenda begiratzea besterik ez daukazue. Aurtengo 25 komikien hartean 10 bat behintzat badira umeentzat ezin baino aproposagoak direnak. Aipatuko ditugu batzuk: Waluk, Ana Miralles eta Emilio Ruizen lan ederraren bigarren alea Astiberrik argitaratu duena edo baita Jordi Bayarrik Zientzilariak bildumaren barne kaleratutako bostgarren alea: Aristoteles.  Ikastolen Elkarteak Haur Besoetakoaren bigarren alea , Xanbi eta Unai Iturriaga HBren abentura mamitsuekin aurrera darraite . Hala ere Harriet etxea berriz ere, guztien buru jarri da kopuruaren aldetik. Kaleratutakoen komikien artean adin guztietarako komiki bikainak aurkituko dituzue. Eta guztien artean, euskal komikigintzaren aspaldiko klasikoa izan arren, berehalako arrakasta lortu du Mintxok gure etxeko gaztetxoen artean.

Ipurbeltzeko klasiko bat izan zen Mintxo. Miguel Berzosak sortu zuen, eta 1977-1983 artean argitaratutako istorio denak argitalpen batean bildu ditu orain Harriet argitaletxeak.

Hemen da Migel Marmol

Hemen da Migel Marmol. Hainbat urteren osteko lanaren buruan Dani Fano ilustratzaileak  zabaldu zituen Getxoko azokaren aterpean inprentatik heldu berri ziren kartoizko kutxak, eta bat-batean airean zabaldu zen paper  eta tintaren usain paregabea. Eta han zegoen Migel Marmol, komikiaren pleguetan, eta hemen dugu Migel Marmol, gure artean.

Baina nor da Migel Marmol? 1930. urtean El Salvadorreko Alderdi Komunistaren sortzaileetako bat bera izan zen. Bi urte geroago El Salvadorreko mendebaldean, lurjabe handien kafe-sailetan batez ere, nekazari indigenen eskualdean sekulako altxamendua sustatu zuen Alderdiak, baina altxamenduaren porrotak errepresio bortitza ekarri zuen ondoren. Indigenen kontrako benetako sarraskia burutu zuen gobernuak. Matxinatu ziren gehienak eta matxinatu ez zirenak ere,  garbituak izan ziren. Alderdi Komunistako koadroek ere larrutik ordaindu zuten euren esku-hartzea. 1932 urte beltza izan zen El Salvadorreko iraultzaileentzat, Migel Marmolentzat ere bai, fusilatua izan baitzen. Komikiaren narrazio maila beti bikaina den arren, bikaintasunaren maila goratu egiten du Dani Fanok kapitulu honetan eta sokatik zintzilik ageri den nekazari buruzagiaren irudia sinez da hunkigarria. Baina komikiaren protagonista, Migel Marmol, fusilamendutik bizirik irten zen, liburuaren tituluak aditzera ematen duenez, hura izan  baitzen Marmolen jaiotzetan seigarrena eta Alderdia berrantolatzen aurrera segitu zuen…  borrokan estutasunean, baina bizipozez gainezka beti.

Eta Migel Marmolekin batera heldu dira ere aspaldiko idazle batzuen oihartzunak: Eduarno Galeano, Roque Dalton… Heldu da mapetan gutxi batzuek baino koka dezaketen herrialdearen izena, El Salvador, eta pakete berean heldu dira Guatemala eta Honduras ere, azken batean eskualde osoaren kronika eraikitzen baita, kapituluz kapitulu, eleberri grafiko sendo honetan. Are gehiago, esango nuke XX. mendeko mundu-kronika bat ere badela komikia, gure historia Europa eta Ipar Ameriketako sarraila-zulotik begiratzeko ohituegiak bait gaude, jakin dezagun jakin ordea, badirela beste sarraila asko iragana zabaldu eta ulertzeko.

Sendotasuna aipatu dugu gorago. Sendoa da narrazioa, logikoa, ondo ordenatua, dokumentazioz ondo hornitua, ez lar eta ez gutxi, behar dena baino erakutsiz, ez da galtzerik mailaz maila gora doan narrazioaren eskaileran. Agerikoa da San Salvadorreko Hitzaren eta Irudiaren Museoaren aldetik jasotako laguntza probetxuzkoa eta ezin bestekoa izan dela komikiaren egikeran. Zalantzarik izatekotan gainera, aukera du irakurleak atzekaldeko gida onomastikoan kontsulta egiteko. El Salvadorreko historian mugarri esanguratsuak izan dira gidan ageri diren pertsonaiak eta nabarmena da alde hau ere komikiaren egileak maitasun pazientziatsuz eta arreta guztia jarriz  konposatu duela. Biografia bakoitza El Salvadorreko iraganera begira dagoen lehio berri bat da.

Azken hamarkadetan ez-fikzioaren lurretan gero eta maizago barneratuz ibili da komikigintza. Kazetaritza, filosofia, historiaren mugak zeharkatu ditu behin eta berriro emaitza hibridoak sortuz. Erabateko sailkapenak zaildu egin dira eta esku artean darabilgun liburua esandakoaren adibide garbia da. Migel Marmolen Hamaika eta bat jaiotzak komikia izan arren, komiki huts eta ederra, mereziko luke duda barik El Salvadorreko historia liburu onenen artean apaletan leku bat izatea.

Bere osotasunean zein binetaz bineta, orriz orri, plantxaz plantxa (banaka edo binaka),  gozamen estetikorako aukera paregabea da liburua. Dani Fanoren grafismoa komiki errealistaren korronte oparora garamatza, baina baditu  bere marrazkerak sano pertsonalak diren ezaugarriak. Pertsonaien bisaiak lantzeko era adibidez, karikaturatik gertu ibili arren, indar handiko pertsonaiak sortuz, ez da komiki-karikatura hutsean sekula erortzen, eta frogatzeko hor daude bineta-atzeak, dekoratuak, paisaiak, animaliak, landareak… zehaztasun eta fintasun osoz marraztuak. Eta beste horrenbeste esan behar giza gorputz-jarrera bihurrienak irudikatzeko duen erraztasunari buruz.

Baina errealismoaren korrontean kokaturik ere, ez dauka egileak binetak gehiegi errekargatzeko joerarik, errealismoa bai, baina errealismo garbirako joera da nagusia, eta ondo aukeratutako elementuz osatzen dira binetak.

Akabatzeko. Liburua jatorriz gazteleraz idatzia izan da, baina momenturo aldamenean Koldo Izagirre idazle ezaguna izan du Danik, euskarazko bertsioa itzulpen soila izan ez zedin. Eta hizkuntzaren aldetik ere maila bikaina eman du Migel Marmolen hamaika eta bat jaiotzak. 

 

Eta orain hemen hago Migel , gure artean, beti tarrapataka bizi beharrak amaitu dira. Azkenean atseden pixka bat hartu ahal izango duk maisulana den komikiaren epeletan.

3, 2, 1… Getxo!!

Ostiral honetan Getxoko Komiki Azokaren edizio berri bat ospatuko da, hamazazpigarren edizioa izango da aurtengo.  Urriaren 19tik 21era binetaren munduaren zerikusia daukaten liburu-denda, argitaletxe, merchandising-denda eta fanzineen salmenta-guneak kokatuko dira Areetako karpan.

Camille Jourdy, Jason Lutes, Javier Pulido edo Nazario bezalako atzerriko gonbidatu ospetsuak izango ditugu bertan. Azpimarratzekoa  Nazario komikigile espainiarrak jasoko duen omenaldia. Kontrakulturaren bide bihurgunetsuetan barrena ibilitako egile handia dugu Nazario.  

Baina lerroburuetan, ez dakigu zergatik, agertzen ez diren egileak ere izango dira Getxon. Lerroburuetan ez, baina Getxoko Komiki Azoka azken urteetan gehien auspotzen duten egileak berriro ere Xabiroi standaren inguruan bilduko dira.

Urtero legez Dani Fano arduratuko da Ikastolen Elkarteak sostengatzen duen standaren antolaketa lanarekin. Dani Fanoren jarraitzaileek badute aurten gainera pozteko beste arrazoi bat,  inoiz osatu duen lanik borobil eta mardulenarekin baitator Getxoko plazara, Migel Marmolen hamaika eta bat jaiotzak. Xabiroi edo liburuaren editorea izan den Astiberri argitaletxeko mahaietan erosteko aukera izango duzue.

Udazkeneko bigarren nobedade galant bat argitaratzen du Xabiroik, Haur Besoetakoa saileko bigarren albuma: Paristik datorren artista. Egileetariko bat larunbatean eta baita igandean sinatzen izango duzue Xabiroieneko standean, Sanvi marrazkilaria hain zuzen. Belatz ilustratzaileak Lucio Urtubia ekintzailearen bizitza biltzen duen eleberri grafikoarekin parajetuko da Getxora.  Aurtengo nobedade arrakastatsuenetako bat izanik larunbatean izango duzue egun osoz Getxoko standean.

Bestalde Asiskok inprentan liburu berri bat prest duen arren, AztiHitzak,  ez du lortu Getxoko azokara garaiz heltzea (kontuan hartu behar Getxoko azokaren datak aurreratu izanaren ondorioetako bat hau dela) baina  Durangokorako bai ziurtatu duela iruindarrak bere presentzia.

Eta Getxoko azokarekin jarraituz han izango dira ere Julen Ribas Guillermo Gonzalez, Adur Larrea, Iñaki Holgado, Zaldieroa… gure komikigintzaren ordezkaritza bikainena eta arkatzak zorrotz liburuak sinatzeko prest izango dira guztiak beti bezala Xabiroiko standean (hemen behean dituzue sinatze txandak).

Harriet argitaletxea ere, prest izango da aurretik Komikerin iragarri genituen liburu berriekin. Kalean dira Tomoë, Hasiera berri bat eta Mutuaren hitza.  (Atxikituriko loturan aurkitu dituzue xehetasun gehiago).

Azkenik, aurten zoritxarrez Luterl taldeko lagunek, agenda arazoak tarteko, standik jarriko ez dutela azaldu digute, baina bertatik bisitan behintzat pasatuko direla ziurtatu dute.

 

 

Zorroztasunaren eta kamustasunaren arteko dantza: Zubigileak

Zubigileak da Alfonso Zapicoren azken eleberri grafikoaren titulua.  Eduardo Madina PSOEko politikari ohia da, 2002an ETAren atentatu bat jasan zuena.  Jot down kultur aldizkariarentzat Fermin Muguruza elkarrizketatu zuen, eta elkarrizketa haren testigua Zapico ilustratzaile asturiarra izan zen. Madina eta Muguruzak hitz egiten zuten bitartean Zapicok koadernoan apunteak hartu zituen. Orduko elkarrizketaren eduki eta  inguruko gorabeheretan oinarriturik 200 orrialde inguruko komiki bat ondu du asturiarrak.

Zapicok,  estilo bizian elkarrizketaren puntu nagusiak aletzen dizkigu, grafikoki apunte naturalen izaera mantentzen duten marrazkien bitartez. Komikiak ondo islatzen duenez, elkar adeitasunezko  eta errespetuzko giroan garatu zen hizketaldia. Jot Downen agertu zen jatorrizko elkarrizketan pertsonaia bakoitzaren rola gordetzen zen bitartean, elkarrizketatuarena eta elkarrizketatzailearena, Zapicok bere lanean balantzaren orratza orekatu egiten du, komikiaren azalean nabarmentzen den bezala. Neguko erropetan babesturik paseoan agertzen dira lagun biak, aldamenean Zapico dutelarik.   Madina-Muguruza bikoteak protagonismoa partekatuago bat du komikian jatorrizko elkarrizketan baino.

Zapicok narratzailearen lanak hartzen ditu bere gain eta lehen pertsona erabiliz, hegaka doa pertsonaia batetik bestera, gai batetik bestera, bere hausnarketak kontu ezberdinen jostura bihurtzen direlarik. Esango nuke komikiaren gordiar korapiloa, liburuaren epizentroa, Eduardo Madinak pairatu zuen atentatu izugarria izan daitekeela. Atentatua nola gertatu zen zehatz deskribatu ondoren, “Absurduaren tranpa” izeneko hausnarketa-kapitulua eransten dio Zapicok “Ezin zaio logikarik bilatu logikarik ez duenari”… eta bineta-zuloan erortzen da egilea. Logikarik ez duenak ez du logikarik. Ez. Atentatu egilea, edo ustezko atentatu egilea, bost egunez torturapean izateak badu logikarik? Bai? Ez? Ezin jakin. Datua ez da komikiaren inongo atalean aipatzen.

Liburua anekdotaz anekdota doa aurrera. Pierre Frugoli eta Lucien Mattei sikarioek Monbarreko atentatua burutu zutenekoa, adibidez, gertaera Fermin Muguruzak kontaturiko anekdota baten bitartez ilustratzen du Zapicok. Atentatua izan eta gutxira Muguruzaren lagun bat atentatugileen atzetik irten eta bat harrapatu omen zuen… GALen atentatua izan zela argi geratu da, bai, hala ere, GAL zer zen ez da komikiaren inongo atalean aipatzen, eta Yoyesen afera xehetasun guztiekin aurrerago kontatzen dela ikusita, arraro xamar da halako hutsune bat.  Gaur badakigu Monbar hoteleko atentatua beste hotel batean, Donostiako Orlyn diseinatu zutela espainiar estatuko zenbait funtzionarioek. Izen propioak badakizkigu. Badakigu ere GALen atzean alderdi politiko bat izan zela. Ez al da arraroa Zubigileak egilearen zehaztasun falta kasu honetan? Puntu hau ez da datu garrantzitsuegia besterik gabe tinteroan uzteko?

Zorroztasun eta kamustasunaren arteko dantza da Zubigileak.

Hala ere, egileak haitzen artetik bere diskurtsoaren txalupa gidatzeko abilezia badauka eta azkenean aukeratu duen portura eraman du komikia. 200 orri inguruko eleberri grafikoa kalean da: Zubigileak. Zubiaren alde bateko zutabeak inpunitatearen lokatzetan ainguratuak dauden arren, zubia zutik mantentzen dela ematen du.

Euskal komikia modan dago

Hilabete bat falta da urtea bukatzeko eta euskal komikigintzak goia jo du berriro.  Komikiak koska bat gorago egin du alde askotatik.  Komikiaren gaineko liburu teorikoak, erakusketak, jaialdiak, ekitaldiak … urte emankorra benetan.

Komiki jaialdiak

Urtero legez euskal komikigintza ardatza duten Parrapean komiki egunak urriko hirugarren astean ospatu dira. Aurten nazioarteko gonbidatuak Portugaletik heldu dira eta horrez gain euskal komiki ekoizpenaren parte handia bertan aurkeztua izan zen.

Bestalde, azaroaren lehenengo asteburuan Getxoko komiki azoka ospatu zen, eta bertan euskal egileen presentzia inoiz baino nabarmenagoa izan zen. Harriet Ediciones eta Xabiroiren standak sinaketarako  ondo apainduriko mahai luze baten bitartez loturik egon ziren eta elkarren ondoan, parez-pare, euskal autore talde zabala lanean ibili zen, gaurko euskal komikigintzaren panoramika bizi bat eskainiz. Esan behar dugu, gaurkoz, Getxokoa gure komiki azoketan errefe

rente nagusiena dela eta  euskal egileen eta  komikien presentzia bertan bermatua izatea gauza inportantea dela. Beraz, komiki azokako antolatzaileentzat, eta baita Xabiroi eta Harrietek antolaketa eta elkarlanerako erakutsi zuten gaitasunagatik, gure zorionik beroena.

Euskal Komikia 1975-2017

Irailaren 14tik urriaren 28ra bitarte Bilboko Bizkaiko Foru Liburutegian ‘Euskal Komikia 1975-2017’ erakusketa izan zen  ikusgai. Erakusketa honen bidez Euskal Herrian komikiaren munduan izandako mugimendu nagusien bilakaera azaldu zen,  aldizkarien boom-etik fanzineak agertu ziren arte, autore-komikietatik atzerriko merkatuen konkistara.

Zakilixutek 40 urte

Irailaren 29an, 40 urte bete zituen

Antton Olariagak sortutako Zakilixut pertsonaiak. Egin egunkariarekin batera jaioa zen euskal komikiaren erreferentziazko pertsonaia hori, eta euskarazko egunkariarekin hazi eta heldu zen, Euskaldunon Egunkaria-n lehenik, eta Berrian ondoren. Berriak ekitaldi bat antolatu zuen Euskal Herriko hainbat artistarekin, Zakilixuti behar duen lekua emateko eta Anttoni ondo merezitako omenaldia egiteko. Asisko Urmeneta, Kike Amonarriz, Ainara Azpiazu, Eider Eibar, Iñaki Martiarena, Idoia Torregarai, Anjel Lertxundi eta beste hainbat urriaren 18an bildu ziran, Martin Ugalde kultur parkean.

Komikilabea eta  Euskal Komikia Donostian ibilbidea

Bigarren urtez, Komikilabea antolatuko zen Donostian azaroaren 8tik 13ra bitartean. Hiriko hainbat eragilek bultzatua (Donostia Kultura, Gipuzkoako Foru Aldundia eta Tabakalera), komikigintzaren inguruko ekintza ugariz bete ziren kale eta aretoak. Progamazioaren barruan Euskal Komikia Donostian ibilbidearen aurkezpena izan zen. Donostia euskaraz sortutako komikiaren hiriburu dela erakusteko xedez, ibilbide bat sortu da hirian zehar, euskal komikiarekin zerikusia duten kaleetan zehar. Donostian izan zuten egoitza, besteak beste, Txistu, Poxpolin, Pan-Pin, Habeko Mik, Ipurbeltz, Xabiroi bezalako aldizkariek.

 

 

© Komikilabea

Aurtengo komiki uzta

Aurreko urteen abiadura mantentzen du. Argitaratutako komiki kopuruari dagokionez, Harriet Ediciones lokomotorak bultzatutzen du euskal argitalpenen trena erritmo bizian. Harrietez gain, Astiberri eta Xabiroi ez dira falta aurtengo zitara. Sorkunde, Teodoro eta Noraren arteko famili harremanak kontatzen dira Santa Familia xabiroitarren  albumean. Bertsolari Elkarteak ere jarri du beste aletxo bat aurtengo otartean, Arditutakoak, fart westeko euskal artzainek burutzen duten road movie ero bat eta Gureberriak komunikabideak, eta baita argitaletxea, aurten estreinatu da Asiskoren lan luze berriarekin, Eusklabo Alaiak…  

Irakurle, orain hamar urte ia euskal komiki argitalpenik ez zegoela beti kexuka ari bazinen, ez duzu gaur egun aitzakirik. Zorionez komikiak ugaritu dira argitalpenen horizontean. Hitz egingo dugu honetaz aurrerago…