Pandemia osteko haur eta gazte komikiaren bilakaera (2020-2023)

Beste hainbat arlo askotan gertatu bezala, pandemiak mozketa ekarri zuen euskarazko komikigintzaren bilakaerara. Aztertu genuen haur eta gazteen komikiak 2010-2020 hamarkadan izan zuen gorakada aurreko sarrera batean. Post honetan pandemiaren osteko urteetan komikiak izan duen bilakaeran jarriko dugu arreta.. Ahulguneak ere badirela kontuan hartuz -benetako euskal komiki-industria baten gabezia, esaterako-, berriz ere errepikatu gura dugu, euskal komikiak eta, zehazki, haur eta gazteen komikiak une eder eta oparoa bizi duela.

Pandemia osteko Haur-Gazte Komikigintzak (HGK aurrerantzean) marka berriak ezarri ditu. Helduen eta gazteen komikien arteko mugak batzuetan lausoak diren arren, ondorengo zenbaketa egin dugu: 2022an argitaratu ziren komikien erdiak HGKa izan ziren ; 2023an guztira  %66 izatera iritsi dira.

Gorakadaren arrazoiak, alde batetik, 2020ko artikuluan aipatu genituenak dira. Orain orduko lerro nagusiak mantendu eta sendotu egin dira: Astiberri, Harriet, Bang eta beste argitaletxe batzuek pandemia aurrean sortutako serieak mantendu eta zabaldu dituzte. Bestalde, Harrietek ate berri bat zabaldu dio euskal komikiari: mangarena. Manga da gaur egun, nazioartean, orain baita Euskal Herrian ere, komiki-motarik arrakastatsuena.

Argitaletxez argitaletxe

Astiberrik etxeko txikientzat pentsatuta dagoen Txikiberri atala zabaldu zuen eta bere hiru serieak mantendu, eta titulu berriekin hornitu ditu: Claude eta Morino (2 ale), Uxio (2 ale) eta, batez ere, Biga (8 ale). Horrez gainera, serie berri bati hasiera eman dio: Patti eta inurriak (ale bakarra momentuz).  

Serietatik at, Piqo-Piqo eta Indotxinako erraldoi izugarria osagai nagusiak fantasia eta abenturak dituen komiki dibertigarria kaleratu du, hori ere txikientzat egokia.

Baina Astiberrik argitaratu duen titulu bakar bat aukeratu beharko bagenu, seguruenik Txangoan txiripaz izango litzateke. Guztiz gomendagarria da Josephine Mark alemaniarraren lana, gaitzaren gaia ausardiaz eta modu oso-oso dibertigarrian jorratzen duena. Lanak Max und Moritz saria lortu zuen Erlangeneko 2022ko komiki jaialdian.

Halako gaiak jorratzen dituzten lanak gero eta sarriago ikusten dira haur eta gazte komikien esparruan. Raina Telgemeieren adibidea hor dugu: irakurle gazteei zuzendutako eleberri grafiko gehienek zientzia fikzioaren eta fantasiaren tradizioetara jo behar badute ere, Telgemeierrek frogatu du memoriak haurrentzat helduentzat bezain erakargarriak direla.

Bartzelonako Bang argitaletxeak Superpatata seriearekin ekinean dabil. Seriak 10 titulu ditu dagoeneko (pandemian ostean 10.a, Erdi Arora bidaia, eta horrez gainera, Superpatata seriean jatorria eta bere zenbatze propioa duen azpiserie bati hasiera eman diote: Nahaspila kosmikoa. Bi ale argitaratu dira dagoeneko: Bare erregearen itzulera eta Bare erregearen mendekua.

Aipatutako komikigintzak badu ukitu fresko eta lotsagabe bat. Jordi Bayarriren lanek eduki “pedagogikoagoa” eta serioagoa daukate, zientzilarien biografiak komikien bitartez azaltzea baita bere xedea.  Ikaselkar argitaratzailearen izenak berak pistak ematen baitizkigu Bayarriren lanak ikasgeletara eramateko aproposak direla azaltzeko. Azken errepasoa egin genuenetik Bayarrik beste lau titulu gehitu ditu bere zerrenda pertsonalera, euskaraz argitaratzen duten egileen artean emankorrenetakoa bihurtu delarik. Bere lau liburuak hauek dira: Ada Lovelace, zenbakien liluratzailea; Einstein, jauzi kuantikoa; Mary Anning, herensuge-ehiztaria; eta Pasteur, mikrobioen iraultza.

Ikastolen Elkartea/Xabiroik Haur Besoetako sailaren 3. alea kaleratu zuen 2022an: Itsasoan urak handi. Ale berriak etorriko dira datozen urteetan, Unai Iturriagak eta Sanvik  Lolita eta HBren istorioak bizi-bizirik mantentzen baitituzte Xabiroi aldizkariaren orrietan. Arranotxu, euskal gerlari mitikoaren abenturak eta desbenturak ere pandemia osteko lehen urtean barre -edo irribarre- egiteko aukera eman zigun. Sasi artean Elgeta album egokia izan daiteke irakurle gazte, zein helduentzat.

Nerabe-gazte-helduen arteko marra lausoan kokatu daitezke ere komiki hauek: Basolatik berri onik ez eta Surflaria.

Bitxia iruditu zaigu Frantziako Hachette argitaletxeak euskaraz argitaratzea erabaki izana. Ahizpak seriearen 6 ale argitaratu ditu dagoeneko. Lyon inguruko Bamboo argitaletxea da seriearen jabea eta, Frantzian, 18 titulu argitaratu ditu dagoeneko. Orain EITBk komikian oinarritutako marrazki bizidunen eskubideak erosi ditu eta haurren edukiei lekua egiteko sortu zen 3Kluba komunitate digitalean jarri ditu ikusgai (sakatu hemen webgunera joateko):

Estrategia askoz borobilagoa, mundu mailako komikiak dituen neurriak kontuan izanda,  euskal komikiarentzat bide berriak eta propioak zabaltzea da. Japonieratik euskarara zuzenean hainbat manga ekarri dituen Kabe argitaletxearen adibidea dugu, edo helduen komikien esparruan oso interesgarria da Farmazia Beltzak egin duen bidea,  Zerocalcareren lanak gaztelaniaren aurretik italieratik euskara ekarriz.

Kabe Harrietek 2022an mangak argitaratzeko sortu zuen zigilua da. Eta hauxe da haur-gazte komikigintzak azken hiru urteetan izan dugun jauzirik handiena.

Baina Kabe aipatu aurretik, gogoratu dezagun Harrietek bere katalogoan HGKan jarrita duen arreta berezia. Bere katalogoko titulu gehienak Frantziako plazatik euskarara ekarritako liburuak dira: Ekoline, Dinosauroak, Dortokaren promesa, Lehoi ogroa, Harald eta Ignir-en altxorra. 

Kabe manga japoniarra gurean

Kabek, Harrieten mangarako sortu duen zigiluak, guztira lau serie jarri ditu martxan, arrakasta handiz gainera: Tomomi Usuiren Cube Arts, Kinoshitaren Dinosaurs sanctuary -biak hiru alez osatutako bilduma-. Girls’ last tour Tsukumizurena (seriea zabalik dago, eta gaztelaniaz Planeta Comics erraldoiak erosi ditu eskubideak) eta Tabasa Ioriren Heroines game. Azpimarratzekoa da Urnietako argitaletxeak egin duen esfortzua.  Editore japoniarrekin harremanak ez ohi dira izaten errazak eta pazientzia, tinkotasuna eta trebetasuna uztartzea beharrezkoa izan da. Kasu batzuetan euskararen edizioa gaztelaniakoaren aurretik joan da, eta bestean euskal edizioa ez da izan gaztelaniazkoaren menpe sortu den produktua.

Erdal komikietan mangak duen garrantzia kontuan izanda, euskal panoraman faltan geneukan elementua zen. Orain komikiaren mapa osatuago bat dugu.

Kabek bere mangak plazaratu zituen garaian, ia aldi berean, X-venture: Gorputza Krisian manga seriea argitaratu zuen Kataluniako Ooso argitaletxeak. Kasu honetan fikzioa helburu pedagogikoarekin erabiltzen da: Koman  dagoen Darwin doktorearen gorputzean barrena sartzen dira X-Venturetarrak gaixotasunaren arrazoien bila. Jatorrizko edizioa japonieraz izan bazen ere, Oosok txineratik euskaratu du.

Berrargitalpenak

Harriet argitaletxeak Ipurbeltzek 1970 hamarkadan  argitaratu zuen bildumatik Iker eta Ixoneren lehen hiru aleak berreskuratu dituela azpimarratu beharra dago. Gregorio Muro, geroago Harriet goitizena hartuko zuen euskal gidoigile emankorrak, marrazkigile eta gidoigile ofizioak ederki uztartzen zekizkiela erakutsi zuen. Iker eta Ixone euskal komikigintzaren historian serie mitikoa izan zen eta, mitologikoa era berean, mitologiaren gaia baita istorio guztien euskarria. Orrazi magikoa euskal egile batek sortutako lehen komiki-liburua izan zen; 1978. urtean argitaratu zen eta, orain, ondoren etorri ziren beste bi tituluekin batera, Gaizkiñe eta Zahagi-urrearekin, argitaratu da edizio oso eta dotore batean. Mikel Murok liburuaren itxura grafikoa eguneratu du, batez ere kolore alorrean, eta emaitza ederra eta gaurkotua eman dio produktuari.

Salvat/Bruñok, bestalde, Asterixen klasikoen bilduma osoa berritzen jarraitzen du. Gainera, bilduma horretara gehitzen diren titulu berriak euskaratzen ari da:  Asterix eta grifoa, Latinari zaunka! (hau Idefix txakurrari buruzko azpiserie bezala planteatu berri dute: Idefix eta menderakaitzak) eta Lirio zuria.

Berrargitalpenen atalarekin bukatzeko, Juan Luis Landa eta Joxean Muñozen Irati komikia aipatuko dugu. 90. hamarkadan gaztelaniaz eta frantsesez argitaratu ziren Irati zikloko hiru liburuak. Ereinek euskaraz edizio integral modura argitaratu du orain istorioa. Baina bada kontakizuna luzatzen duen laugarren ale bat ere, eta Irati oso-osorik irakurri nahi duenak 2007an Xabiroik argitaratu zuen albumera jo beharko du.

Ttarttaloren eskutik Desberdinen Kluba eta Ongi etorri Kokoloara kaleratu dira, liburu biak Frantziako plazatik datoz, Rue de Sevres eta Actes Sud etxeetatik. Miren Agur Meabek itzuli ditu biak, egun Elkar-en esku dagoen Ttarttalo argitaletxearen enkarguz.

Ttarttalok argitaratu ditu ere helburu didaktikoa dituzten beste bi titulu: 24 ordu espazioan eta 24 ordu Harri Aroan.

Aitzitik Elkarrek zuzenean plazara eraman du Etxeberria Garro anaien gidoia eta Sanviren marrazkia duen Artxipielagoa komikia. Etxeberria anaiek komiki-gidoien eremuan ibilbide sendoa finkatu dute dagoeneko, eta titulu honekin euren laugarren lana osatu  dute. Eta zer esango dugu komikigintzan hamarkada batzuk  profesional moduan eman dituen Sanviri buruz.

Aldizkariak

Berriro ere, gure erreferentziazko bi komiki-aldizkariak aipatuko ditugu.

Irria aldizkaria 2010ean sortu zen. Euren webgunean azaltzen duten bezala “2 eta 8 urte bitarteko haurrei zuzenduriko hilabetekaria da, urtean 10 ale kaleratzen dituena. Aldizkari hau koloretako 44 orriz osaturik dago, eta haurrentzako esanguratsuak diren gaiak jorratzen ditu hilero”. Jolasez, ipuinez eta komiki istorioz horniturik dagoen Irria 2024ko urtarril honetan 131. alera heldu da.

Ikastolen Elkartearen babesagaz argitaratzen den Xabiroi aldizkariak bete du bere hemezortzigarren urteurrena. Aldizkariaren ildo nagusiak argi eta garbiak ezarri zituen aspaldi Dani Fano zuzendariak eta ildo horri darraio kaleratu den azken zenbakiak. Euskal literaturaren izen gorenak komiki-gidoigintzara hurbiltzen ditu Xabiroik eta euskal marrazkilari profesionalekin kontaktuan jartzen ditu.

Balantzea balantzaka

Zalantzarik gabe, haur eta gazteen komikigintzaren une ikusgarrian gaude, bai kantitatearen, bai kalitatearen ikuspegitik. Manga iristearekin batera, ate bat ireki zaie irakurle berriei. Egiaztatuta dago normalean euskaraz irakurtzen ez duten irakurle gazteek manga berrien bila jotzen dutela.

Puntu negatibo bat aipatu beharko bagenu, nazioartean arrakasta duten lanen euskaratzeak daukaten atzerapena izango litzateke, batez ere irakurle gazteen artean sekulako arrakasta duen nerabeen eleberri grafiko berriaren alorrean. Goian aipatu dugun Raina Telgemeierek, adibidez, liburu bakarra dauka euskaraz: Irri egin, Astiberrik 2022an kaleratua. Frantzian eta Espainian hamasei bat komiki baditu argitaratuta (beheko irudietan). Oztopoa, seguruenik, gurea bezalako merkatu murritz batean argitaratzeko halako bestsellerrek dituzten eskubide-prezio altuak izan daiteke. Baina agian komertzialki ere ez du gehiegi merezi ahaleginak. Zer zentzu du aurretik gaztelaniaz irakurri ahal izan diren liburuak euskaratzeak? Edozein kasutan ere, hori argitaletxeek egin behar duten -eta seguruenik egiten duten-hausnarketa da.

Tomoë

Ikuspegi panoramikodun abentura epikoak baino gehiago

• Harriet argitaletxeak zazpi album berri kaleratuz bukatuko du urtea.  Azken bi urteetan diferentzi handiz  album gehien kaleratu dituen editorea Harriet ediciones izan da, eta euskal komikigintza osoaren historian epe oso labur batean argitaletxe emankorrena izatera iritsi da. Aurten editatutako komiki bikain bat aukeratu dugu ondorengo lerroetan aztertzeko. Tomoë
• Jack Manini gidoigileak fikzio istorio bat benetako historiaren barne kokatu du. Komikia komikia denenetik asmatutako formula da, milaka aldiz frantses formatuko albumetan erabilia izan dena. Hau honela bada,   historia eta istorioaren arteko mugak irakurleak berak bereizi beharko ditu. Baina “behar” esan dugu? Ez,ez da beharrezkoa eta irakurleak jakina, ondo jositako trama bat jarraitzea besterik ez du nahi izango, seguruenik. Informazio osoago bat jasotzeko atzekaldeko dossierrera jotzea besterik ez du behar.

Letra handiz idatzitako historia kasu honetan XV. mendeko Japoniara garamatza, Inperioko hiriburua den Kiotora hain zuzen, Japoniako historiak izan duen garairik ekaiztsuenaren atarira.  Orduko agintari militar nagusia Xoguna zen, aspaldian sortutako titulua eta teorian Enperadorearen zerbitzura zegoen kargua, baina mendeen poderioz erabateko botere politikoa bere gain hartu zuena. Baina hala ere leinu boteretsuen tirabirek Xoguna kolokan jarri zuten XV. mendearen hastapenetan eta komikiaren bigarren atalean azaltzen denez gatazkok Xogunatoaren amaiera ere ekarri zuten. Komikiaren bigarren ataleko kontuak hemen azaltzea ez da spoiler lanetan ibiltzeagatik, jakina,  komikiaren trama, letra txikitan saretzen den idatzitako istorioa, askoz eta  konplexuago eta aberatsagoa baita. Beraz komikia zabaltzea eta astiro eta ondo irakurtzea merezi du. 

Ez da beharrezko historia edo istorioa, eta bien arteko bereizketa eta loturen arteko gora-beherataz gehiegi mintzatzea beraz, Tieko ilustratzailearen marraztutako bineta eder eta zehatzez gozatzeko. Tieko okzitaniar marrazkilaria, estiloaren aldetik album frantses errealistaren norabidean kokatzen da bete-betean, hala ere, Japoniako marrazketa tradizionaleko zenbait ezaugarrietan arreta jarri du, izan ere zertzelada nipondar txikiz zipriztindu du albumaren hainbat orri. Zer esanik ez azalean erabili duen olatuaren gaiari buruz. Olatu erraldoi baten itzalean kokatu ditu komiki honetako protagonista den Tomoë eta honen antagonista den Yoshinaka pirata, azken hau bigarren plano batean. Olatuaren irudia Kanagawak olatu handiaren erreplika zehatza dugu. Gaur egun  ikonikoa bihurtu den olatua XIX. mendean sortu zuen artista japoniar batek, Hokusaik, ez da beraz komikiaren narrazioa girotuta dagoen garaikoa, baina Japoniako tradizioan txertatutako indar handiko elementu bat izanik, egileek naturaltasunez erabili dute. Komikien historian, hala ere, ez da  Hokusairen irudi bat eszena apaingarri gisa erabiltzen den lehen aldia, Hergé berak erabili baitzuen aspaldi maisu-lantzat jotzen  duten Loto urdina albumaren barne (opio erretzeko aretoko hormetako batean).   

Tiekok marrazkeran erakusten duen maisutasuna goia jotzen du akzio irudietan, batez ere taldekoetan, komikian zehar hain ugariak diren bineta panoramiko zabal eta zapaletan. Eta Japoniako manga klasikoaren aurrean Europako BDak abantailarik badauka hauxe da nagusietako bat, binetak antolatzeko espazioaren zabalerak egileei eskaintzen dien askatasuna.

 Marrazkilariaren trebezia erakusteko aukera ugari eskaintzen ditu Jack Maniniren gidoiak, batez ere goreneko une epikoetan. Une epikoak eta une fantastikoak  uztartzen dira beste momentu batzuetan, naturaz gaindiko indarrek istorioaren norabidea aldatzen dutenean, adibidez, Eguzki Jainkosaren brontzesko ispilu magikoaren lapurketa gertatzen denean. Yata No Kagami izeneko ispilua japoniar inperio-etxeko sinboloa da eta lapurraren gainean erortzen da bapatean ispiluaren madarikazioa.  Hala ere, orriari buelta eman, eta gure begietarako oparia, xehetasun osoz marrazturik akaso komikiaren orri ederrenak aurkitzen ditugu . Erabakigarria izango den batailaren aurreko unea da, epika fantastikoa umore errealista puntu batekin ontzen da, borroketan zaildutako gudaria kaka-aldian denen begibistan agertzen denean.  Irakurketan aurrera eginez nekazarienganako nobleek zeukaten mespretxua garbi adierazten duen pasartea dator. Beraz Tomoë abentura hutsa baino gehiago dela konfirmaturik dago,  ikuspegi zabaleko abentura epiko eta ederraren albotik badabil jira biran bigarren kontakizun bat, gizakia bere arruntasunean deskribatzen duena. 

Tomoë,  Harriet Edicionesen standean aurkituko duzue Durangoko azokan azken urteetan argitaratutako bere nebarreben parean.

Urrirako hiru lan berri kaleratuko ditu Harrietek

Uda, opor garaia gehienentzat, hala ere, badira ortulari arduratsuak  udazkeneko uztari begira lanean sasoi honetan dabiltzanak. Harriet Ediciones ortulari arduratsu horietako bat dugu, lanean topera 2018 urtea amaitu aurretik 5 album berri argitaratzeko asmoa baitauka eta jakin dugunez, urrirako (Getxoko azokarako) lehen hiru tituluak  prest izango ditu. Komikerin informazio jaso eta hemen eskaintzen dizuegu:

TOMOË  (Edizio  osoa):       Gidoia: Jack Manini Marrazkia: Tieko.

Japonia,  1461.   Hamabi  urte   dituela,  Sayok  bere  arrantzale   herrixkaren  suntsiketa   ikusten  du   Yoshinaka   pirataren  eskutik  eta  bere   familia  guztia  sarraskitu   ondoren  bahituta  eramaten   du.       Sayok  hainbat  gaitasun   bereziak  hartu  ditu   oinordetzan  bai  eta  Tomoë,   uraren  jainkosa  eta  gerlari   famatuaren  ezpata  ere…   Bi   mende  lehenago,  Yoshinaka   pirataren  arbasoak  eta   Tomoë  bere  amoranteak  Kyoto  hiriburua  bereganatu  eta  ospea  lortu  zuten.  Piratak  gerlari   ahaltsua  bihurtu  nahi  du  Sayo  berearekin  ezkondu  aurretik,  bikote    mitikoa  berraragiztatzeko   asmoarekin  eta,  Shogunaren  boterea  ahultzen  dituzten  talkez  baliatuz,  Kyotoko  jauna  izan.     Tomoë,  Uraren  printzesa  eta  Ezpataren  erreginaren  kondairan  oinarriturik,  JACK  MANINI   gidoilariak  eta  TIEKO  marrazkilariak  Ashikagako  shogunatoaren  azken  orduak  eta  Japonia   kaosean  murgildu  zuen  historia  azaltzen  digute  errealitatea  eta  fantasia  nahasten  diren   mundu  batean.

 

MUTUAREN  HITZA  (Edizio  osoa):       Gidoia: Laurent Galandon Marrazkia: Fréderic Blier

20.  hamarkadaren  amaiera.   Zinema  isila  izaten  jarraitzen  du   baina  bere  garapena  geldiezina   da.   Celestino  Noirt   gazteak,   probintzietako  bere  aitaren   notariotza  utzi  du  zinema   munduan  lan  egiteko  bere  ametsa   betetzeko  asmoz.   Parisera  iritsi   berria,  estudio  handi  baten   lortzen  du  lana,  dekoratzaile  gisa,   baina  bere  nahiak  bestelakoak   dira:  zuzendari  izan  nahi  du!       Klasikoak  zein  erotikoak   proiektatzen  dituen  zinema  txiki   baten  jabea,  Anatole  Fortevoixek   hartua,  bertan    Constance,  aktore   gazte  gor-­‐mutua  ezagutzen  du    zein  gidoi  bat  idatzi  duen  eta  irakurtzera  ematen  dion.       Lagunen  laguntzaz  eta  jabearen  platoa  ezkutuan  erabiliz,  bere  filma  egitera  ekiten  dio,   arriskuak  nabariak  badira  ere.     LAURENT  GALANDONen  gidoiak  eta  FRÉDÉRIC  BLIERren  marrazkiak  istorio  bihozbera  eta   sentikorra  eskaintzen  digute  industri  berri  hartako  lanbide  ezberdinak  erakusten  dizkiguna   eta  zinemaren  hastapenei  omenaldia  egiten  diena.

 

HASIERA  BERRI  BAT:   Gidoia: Gwénola Morizur Marrazkia: Marie Duvoisin

Lily   haurdun  dagoela  jakiten   du,  bere  bikoteak  musika   taldearekin  biran  ateratzen   dela  esaten  dion  egun  berean;   gainera,  Kanadatik  etorri  den   Baltasar  bere  iloba  zaintzea   eskatzen  dio.  Lily  inoiz  ikusi  ez   dun  mutikora  moldatzen   saiatuko  da,  baina  bere   gurasoen  banaketak  triste  eta   goibel  utzi  du  umea.   Bihozkada  batek  eraginda,   Parisera  doa   Baltasarrekin.   Bidean,  Jimmy,  kanpoaldeko   gazte  batekin  topo  egiten  dute.   Eta  bidaiak,  Pierrotengana  eramaten  ditu,  zakurraren  konpainian  bere  artaldea  zaintzen   duen  artzaina.  Arima  nahasi  hauek,  elkarrekin  aurkituko  dute  bizi-­‐poza  berria.     GWÉNOLA  MORIZURren  lan  bikaina,   sentikor  eta  hunkigarria;   bere  indar  nagusia  bere   umorean  datza  bai  eta  MARIE  DUVOISINen  marrazki  apartetan  ere,  pertsonaien  emozioak   bete-­‐betean  islatzen  dituztenak.